امید

حالا دقیقا یک‌سال از زمانی که «حسن روحانی»، رئیس‌جمهوری در سفرش به کردستان قول داد که در دانشگاه‌های این استان، تدریس زبان و ادبیات کردی شروع شود، می‌گذرد و حالا این‌طور که به نظر می‌رسد این وعده عملی شده، به‌طوری که دیروز «حسین توکلی»، مشاور عالی سازمان سنجش و آموزش کشور از امکان انتخاب رشته داوطلبان برای ثبت نام در رشته‌های تحصیلی زبان و ادبیات ترکی و زبان و ادبیات کردی در مقطع کارشناسی خبر داده و گفته است که «امسال در دفترچه آزمون سراسری ٩٥ داوطلبان می‌توانند در رشته‌های تحصیلی زبان و ادبیات ترکی و زبان و ادبیات کردی در مقطع کارشناسی و نوع گزینش سراسری ثبت‌نام کنند.» به گفته او، «این رشته‌ها با ردیف‌های ٣١ و ٣٤ در گروه آزمایشی علوم انسانی دفترچه آزمون سراسری امسال وجود دارند.» بررسی دفترچه انتخاب رشته دانشگاه‌ها هم نشان می‌دهد که دو رشته زبان و ادبیات ترکی آذری و زبان و ادبیات کردی در زیرگروه یک گروه آزمایشی ٣ یا همان علوم انسانی در نظر گرفته شده است؛ اتفاقی که البته در‌ سال گذشته هم به‌طور محدود در دانشگاه های کردستان افتاد و دانشگاه کردستان در دفترچه راهنمای انتخاب رشته کنکور سراسری ‌سال ٩٤ توانست بیش از ٤٠ دانشجو برای تحصیل در رشته زبان و ادبیات کردی جذب کند اما حالا این موضوع به‌طور گسترده‌تری در دفترچه انتخاب رشته مطرح شده است.  ماجرای ایجاد رشته‌های زبان و ادبیات کردی و ترکی در دانشگاه‌ها برمی‌گردد به سه‌سال پیش؛ وقتی «حسن روحانی»، یکی از نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، گفت که از نظرش اصول ١٥، ١٩، ١٢و ٣ قانون اساسی با اصل اول، اصل آخر، وسط برابر است و همه مردم ایران باید احساس کنند که حقوق شهروندی واحد خواهند داشت. او آن زمان وعده داد که شهروندان ایران زمین با هر زبانی و قومیتی که دارند بتوانند براساس اصل قانون اساسی در دانشگاه‌ها به زبان مادری خودشان ادامه تحصیل دهند. بعد از آن و چهار مرداد‌ سال گذشته، وقتی که «حسن روحانی»، دیگر از «نامزد ریاست‌جمهوری» به «رئیس‌جمهوری»
تبدیل شده بود، در سفرش به کردستان از آغاز تدریس زبان و ادبیات کردی در دانشگاه‌های این استان خبر داد؛ موضوعی که البته در این یک‌سال جسته و گریخته دنبال شد و حالا این‌طور که به نظر می‌رسد، علاقه‌مندان به رشته‌های ترکی و کردی از امسال می‌توانند در آنها تحصیل کنند.
از روز گذشته اما با انتشار این خبر، تعداد زیادی از ترک و کردزبان‌ها، در میان مسئولان و مردم به این موضوع واکنش نشان داده‌اند؛ واکنش‌هایی که بیشترشان مثبت است و از رضایت آنها حکایت دارد. «منصور مرادی»، نماینده مریوان در مجلس یکی از این افراد است؛ او در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید که این اتفاق بسیار خوبی است: «این‌که کردها زبان کردی را بتوانند به‌طور اصولی دنبال کنند، اتفاق میمونی است. به‌هرحال براساس اصل ١٥ قانون اساسی، حق آموزش به زبان مادری در مناطق مختلف به رسمیت شناخته شده اما این موضوع تابه‌حال اجرایی نشده است و ما از این‌که بالاخره این موضوع اجرایی شده، خوشحالیم. من فکر می‌کنم که این موضوع باعث بیشتر شدن اعتماد مردم مناطق مرزی به انقلاب و نظام شود و به‌هرحال حق ما کردها هم هست که به زبان خودمان بتوانیم صحبت کنیم و بنویسیم. ایجاد این رشته‌ها به علاقه بیشتر مردم و کردهای ایران نسبت به این موضوع کمک می‌کند.» او ادامه می‌دهد: «در مورد زبان ترکی هم همین‌طور است. من یادم می‌آید که در زمان دولت اصلاحات این بحث مطرح شد و بعضی نمایندگان مجلس ششم هم آن را دنبال کردند ولی این موضوع تصویب و پیگیری نشد. از نظر من این کار دولت یازدهم، برگ برنده‌ای است برای دوباره انتخاب شدن آقای روحانی در دولت بعدی.» نماینده مریوان در مجلس می‌گوید: «من یک کردم ولی همین الان نمی‌توانم درست و حسابی به زبان کردی بنویسم. خیلی از کردها و ترک‌ها نوشتن به زبان اصلی شان را بلد نیستند و فقط خوب به این زبان‌ها صحبت می‌کنند. البته اگر این آموزش از دوره ابتدایی شروع شود به نسبت تاثیرش بیشتر خواهد بود، چون اگر آدم از اول زبان را اصولی یاد بگیرد در دانشگاه بهتر می‌تواند بنویسد و صحبت کند.»  «میرحمایت میرزاده»، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هم دراین‌باره می‌گوید: «در این باره باید از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تشکر و قدردانی کرد. مردم پس از ٣٨‌سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد اجرای اصل ١٥ قانون اساسی شده اند؛ گامی که بسیار ارزشمند بود. اجرای تدریس زبان‌های محلی در دانشگاه‌ها ازجمله وعده‌های دولت تدبیر و امید بود که محقق شد.» به گفته او «باید دانشگاه‌هایی که در رشته‌های تحصیلی ترکی آذری و کردی دانشجو می‌پذیرند؛ بیشتر در استان‌هایی باشند که زبان مادری آنان است.»  این برای نخستین‌بار در تاریخ آموزش عالی ایران است که رشته‌های ادبیات و زبان ترکی آذری و کردی وارد رشته‌های دانشگاه می‌شود؛ موضوعی که به نظر می‌رسد حتی قبل از انقلاب اسلامی هم سابقه‌ای نداشت و مسئولان وقت با آن مخالفت می‌کردند. «نجفقلی حبیبی»، وزیر پیشین علوم در گفت‌وگو با «شهروند» دراین‌باره می‌گوید که این برای نخستین‌بار است که رشته‌های ترکی و کردی در دانشگاه‌های ایران راه‌اندازی می‌شود: «پیش از انقلاب، هیچ‌کدام از این رشته‌ها تدریس نمی‌شد، یکی از دلایل آن هم ترس و نگرانی مسئولان آن دوره، از تقویب زبان‌های دیگر بود، اما حالا چنین نگرانی وجود ندارد.» او می‌گوید: « پیش از انقلاب، کردها ناچار بودند کتاب‌هایشان را در مصر چاپ کنند، حتی به آنها اجازه داده نمی‌شد تا در داخل کشور این کار را انجام دهند.» او معتقد است راه‌اندازی این دو رشته دانشگاهی اتفاق خوبی برای آموزش عالی است: «زبان کردی و ترکی، زبان فرهنگی است که مخاطبان زیادی هم دارد، راه‌اندازی این رشته‌ها می‌تواند منجر به جلب اعتماد ترک‌ها و کردها شود، به هرحال این زبان‌ها، زبان‌های غنی هستند که نباید فراموش شوند.» وزیر پیشین علوم با بیان این‌که رشته ترکی آذری، در کنار آذری زبان‌های ایران، بسیار مورد توجه مردم آذربایجان است، می‌گوید: «راه اندازی این رشته‌ها عامل ارتباط بین‌المللی است و باعث پیوند ملت‌ها می‌شود، تدریس این رشته‌ها، ارتباط فرهنگی را هم ایجاد می‌کند.» به گفته حبیبی، زبانی مانند کردی، زبان سختی است، شاید الفبای آن مانند فارسی باشد اما نگارش آن کاملا متفاوت است، با ایجاد این رشته دانشگاهی، آشنایی با زبان و فرهنگ کردها بیشتر می‌شود، به‌هرحال این زبان ایران باستان است: «برای زبان ترکی هم همین موضوع صادق است. او درباره راه‌اندازی رشته ترکی استانبولی در اوایل دهه ٨٠ هم می‌گوید: «زمانیکه رئیس دانشگاه علامه طباطبایی بودم، رشته زبان استانبولی را در مقطع کارشناسی در دانشگاه ادبیات راه‌اندازی کردم، همان زمان، ترکیه هم از این اقدام استقبال کرد و قرار بر این شد تا اساتید ترک را تأمین کند، همان موقع این موضوع مطرح شد که این رشته در سه تا چهار دانشگاه دیگر راه‌اندازی شود. البته این اتفاق مربوط به ‌سال ٨١ است، اکنون از سرنوشت این رشته اطلاعی ندارم.»
اصل ١٥ قانون اساسی و آموزش به زبان مادری در مدارس
تصمیم دولت برای آموزش زبان‌های مادری فقط به دانشگاه‌ها برنمی‌گردد؛ حالا دو سالی می‌شود که مسئولان دولت یازدهم از آموزش زبان کردی و ترکی در مدارس هم صحبت می‌کنند؛ موضوعی که البته اینطور که پیداست کمتر از دانشگاه‌ها جدی گرفته می‌شود و مسئولان آموزش و پرورش برای آن برنامه ویژه‌ای ندارند.  آخرین‌بار همین خرداد گذشته بود که «علی یونسی»، دستیار ویژه رئیس‌جمهوری در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی گفت دولت دستور داده زبان‌های محلی کُردی و تُرکی در مدارس آموزش داده شود: «این طرح در مدارس استان کردستان اجرا شده و در صورت فراهم شدن زیرساخت در دیگر مناطق کشور نیز اجرا می‌شود. ایجاد رشته زبان و ادبیات کُردی در مراکز آموزش عالی از سال‌ها پیش یکی از مطالبه‌های مردم این استان بود که در دولت تدبیر و امید رنگ واقعیت به خود گرفت.»  اصل ١٥ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به اهمیت آموزش و جایگاه زبان مادری و نبودن منع قانونی آن پرداخته است؛ به‌طوری که در آن آمده است که زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است؛ اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبان‌های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‏‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.  اما این‌طور که پیداست خلاف مسئولان وزارت علوم، مسئولان وزارت آموزش و پرورش چندان نظر مثبتی به این موضوع ندارند؛ مثلا «حمیدرضا کفاش»، معاون فرهنگی و پرورشی وزیر آموزش و پرورش دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «من بعید می‌دانم که دانش آموزانی در مدارس مناطق دوزبانه، به دلیل این‌که به زبان خودشان درس نمی‌خوانند، ترک تحصیل کنند. دانش‌آموزان استان‌هایی که زبان کردی، ترکی و بلوچی را بلدند، به راحتی به زبان فارسی هم حرف می‌زنند؛ اتفاقا استان‌های مرزنشین ما ضمن این‌که به مسائل بومی خودشان علاقه‌مندند، همه‌شان بهتر از ما به زبان فارسی مسلطند. البته در دوره ابتدایی، دوره‌های بازآموزی قبل از ورود به آموزش فارسی وجود دارد که آموزش‌های اولیه را برای ورود به مدارس آنها می‌دهند.»  او ادامه می‌دهد: «در فوق برنامه‌ها، کتاب‌های زمینه ای، نشریات و برنامه‌های تربیتی که در خود استان‌ها وجود دارد، استفاده از زبان دوم منعی ندارد ولی آموزش رسمی به زبان فارسی است اما در غیرآموزش رسمی و در برنامه‌های فوق برنامه، صحبت‌ها، مراسم و ... استفاده از زبان مادری این مناطق منعی ندارد. دلیلش هم وحدت است؛ مردم مناطق مرزی ما می‌دانند که بالاخره زبان رسمی کشور ما زبان فارسی است و همه هم به آن مسلطند اما این منعی ایجاد نمی‌کند که بخواهند به زبان اصلی خودشان هم صحبت کنند.»