امید

فقدان حقوق حمایت‌کننده و استقلال روزنامه‌نگاران

مشکلات جدی در حوزه روزنامه‌نگاری از بدو تولد روزنامه در ایران تا به امروز وجود داشته که کمابیش بسیاری از آن‌ها پابرجا هستند؛ استاد علوم ارتباطات، با بیان این جمله، می‌افزاید:« نبود استقلال حرفه‌ای برای روزنامه‌نگاران؛ نبود قوانین حمایت‌کننده برای جستجو و انتشار اطلاعات و محدودیت‌هایی که در این زمینه وجود دارد؛ نبود قانون مربوط به حمایت از حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران و نیز فقدان میثاق اخلاق حرفه‌ای، و مواردی از این دست، مشکلاتی است که از ابتدا وجود داشته است.»

نبود امنیت شغلی

فرقانی به محدودیت‌های فرهنگی‌ای که در جامعه وجود دارد هم اشاره کرده و می‌گوید:« نقش و جایگاه رسانه‌ها و به خصوص مطبوعات به طور جدی شناخته‌شده نیست و در بسیاری از موارد به رسمیت شناخته نمی‌شود.»

او به مشکلات معیشتی روزنامه‌نگاران به خصوص در سال‌های اخیر اشاره کرده و می‌گوید: «بسیاری از خبرنگاران هم فاقد درآمد مکفی برای یک زندگی معمولی هستند و هم بسیاری از آن‌ها وضعیت استخدامی ثابت و مشخصی ندارند؛ بنابراین تضمینی هم برای امنیت شغلی‌شان وجود نخواهد داشت؛ مواردی که همگی دست به دست هم می‌دهد تا در کار و زندگی روزمره روزنامه‌گاران اختلال ایجاد کند.»

مشکلات معیشتی و وابستگی مالی خبرنگاران به منابع خبری

فرقانی معتقد است که «مشکلات معیشتی زندگی روزنامه‌نگاران در بسیاری مواقع آن‌ها را به منابع خبر وابسته کرده و حتی در برخی مواقع، رابطه مالی میان روزنامه‌نگار و منایع خبری برقرار می‌شود، که رابطه بسیار مخربی است اما متاسفانه وجود دارد» و زمانی هم که مطرح می‌شود، با این پاسخ مواجه می‌شویم که: «روزنامه‌نگار درآمدی ندارد و ناگزیر است که از این ابزار استفاده کند» و این در حالی است که به اعتقاد فرقانی، چنین عملی هیچ توجیهی ندارد و «راهکاری که در این زمینه وجود دارد این است که یک نظام جامع حقوقی برای رسانه‌ها به وجود بیاید که علاوه بر جنبه‌های معیشتی، آزادی‌ها و حقوق روزنامه‌نگاران را مشخص، احصاء و تدوین کند و از سوی دیگر مسئولیت حرفه‌ای و تعهد اجتماعی آن‌ها را هم به رسمیت بشناسد و روزنامه‌نگاران پایبند به اصولی شوند که هم آن‌‌ها را از حقوقشان برخوردار می‌کند و هم این‌که وادارشان کند تا به پاسخگویی در قبال عملکردشان بپردازند.»

رئیس سابق دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه، اظهار تاسف می‌کند که در حال حاضر شاهد خبرسازی‌ها، جعل‌ها، تحریف‌ها و گسترش انتشار اخبار غیر صحیح هستیم و در عین حال کسی هم در این زمینه پاسخگو نیست؛ این‌ها اتفاقاتی است که به عقیده فرقانی، « سالیان درازی است که جایشان در عرصه روزنامه‌نگاری خالی است و اگر قرار است که این وضعیت نابسامان، اندکی بهبود پیدا کند، باید امکانات مورد نیاز تامین شود.»

روزنامه‌های غیروابسته به دولت، منابع مالی ندارند

او می‌گوید: روزنامه‌ها و موسسات مطبوعاتی هم، سوای آن‌ها که وابسته به منابع دولتی هستند، منابع مالی لازم را ندارند تا بتوانند خبرنگارانشان را تامین کنند؛ به علاوه امکاناتی که در فضای مجازی ایجاد شده، سبب کاهش تیراژ مطبوعات، نه تنها در ایران که در تمامی دنیا شده است؛ بنابراین وابستگی روزمره مردم به مطبوعات، خبرگزاری‌ها و ... و نیز احساس نیاز به آن‌ها کم شده است.

او ادامه می‌دهد: «تا زمانی که مطبوعات نتوانند به طور جدی و واقعی به نیازهای روزنامه‌نگاران پاسخ بدهند، به نظر می‌رسد که این وضعیت بغرنج‌تر هم خواهد شد؛ ضمن این‌که پاسخگویی جدی به نیازهای مخاطب هم در گرو تامین همه نیازهای مذکور است. »

راهکاری برای مقابله با فضای مجازی

او پیرامون رقابت رسانه‌های مکتوب با فضای مجازی در صورت رفع محدودیت‌ها، معتقد است که «رسانه‌ها باید نقش‌ و کارکردهای جدیدی را برای خود تعریف کرده تا بتوانند خلاء فضای مجازی را پر کنند»؛ مواردی که شامل پرداختن به گزارش‌های تحقیقی و تحلیلی و مصاحبه‌های عمقی، اخبار و اطلاعاتی می‌شود که باید با پیگیری حرفه‌ای روزنامه‌نگار به دست بیاید؛ چراکه اگر قرار باشد به همین اخباری که در فضاهای مجازی روزمره وجود دارد، اکتفاء شود، در واقع کاری انجام نشده است.

فرقانی با تاکید بر این‌که کارکردها باید نقش‌های جدیدی را تعریف کنند، ادامه می دهد: فضای مجازی، تاثیر مستقمی بر کارکرد مطبوعات هم گذاشته‌اند اما این کارکردها و نقش آن‌ها باید تا حدی دستخوش تحول شده و تلاش شود بسترها و زمینه‌هایی که فضای مجازی نمی‌تواند روی آن‌ها مانور بدهد را پوشش بدهند تا بتوانند حیات و حضور مستمر خود را تضمین کنند.

مطبوعات غیردولتی بیشتر مورد اقبال مردم هستند

او درنهایت در مورد رسانه‌هایی که به مراکز دولتی و امکانات آن‌ها متصل هستند و آن‌ها که چنین امکاناتی را ندارند، و مقبولیت عمومی نسبت به هر کدام از این‌ها توضیح می‌دهد که «طبیعتا در همه جای دنیا به مطبوعات غیر دولتی اعتماد و اقبال بیشتری وجود دارد؛ به این دلیل که وظیفه مردمی نظارت را مطبوعات غیردولتی بهتر می‌توانند انجام دهند؛ اما آن‌ها هم باید اخلاق حرفه‌ای را رعابت کنند؛ صحت، دقت و امانتداری را در کارشان لحاظ کرده و اعتماد مردم را جلب کنند و ساختارهای حرفه‌ایشان را تقویت کنند.»