امید

قلدری به سبک ترامپ

سه سال بعد از امضای توافق هسته ای میان ایران و 5+1، ترامپ که از سال 2016 زمزمه خروج از توافق هسته ای را سر داده بود، بالاخره با حذف مخالفان این طرح، از برجام خارج شد. پس از این اتفاق سه کشور اروپایی، یعنی فرانسه، انگلیس و آلمان در نامه ای به شورای امنیت تاکید کردند که این توافق نامه کماکان به عنوان سندی قانونی برای حل اختلاف باقی خواهد ماند. تکلیف چین و روسیه هم که از همان ابتدا مشخص بود و هر دو کشور خواهان ادامه توافق با وجود خروج ایالات متحده شدند. اما اقدام کشورهای اروپائی در قبال رفتار نادرست ایالات متحده در عمل تنها ابراز تاسف بود. در داخل آمریکا چهره هایی چون باراک اوباما و جورج بایدن با این اقدام به شدت مخالفت کردند و حتی یک سال بعد مشخص شد که وزارت دفاع آمریکا هم از مخالفان این ماجرا بوده است. مایکل موروی مسئول سیاست خاورمیانه پنتاگون در خصوص این مخالفت گفته بود:«وزارت دفاع آمریکا با خروج از برجام مخالف بود اما نه به این دلیل که برجام توافقی بزرگ است بلکه به این دلیل که این توافق می‌توانست جاه‌طلبی‌های ایران برای دستیابی به جنگ‌افزار هسته‌ای را محدود کند.» 

ترامپ از روزهای ابتدایی حضور در کاخ سفید به دنبال خروج از برجام بود. در ماه های آخر سال 1396 او با تمرکز بر برنامه موشکی ایران تلاش کرد تا تهران را ناقض توافق هسته ای جلوه دهد. در ابتدای سال 1397 او رکس تیلرسون را با پمپئو، ژنرال مک مستر، مشاور امنیت ملی را با جان بولتون تعویض کرد تا تیمی یک دست داشته باشد که از ترامپ در پیشبرد نقشه هایش حمایت کنند. 

در آمریکا وندی شرمن اولین کسی بود که نسبت به پیامدهای این خروج هشدار داده بود. پیشبینی های او از انزوای آمریکا، پس از دو سال عملی شد.  معاون سیاسی سابق وزارت خارجه آمریکا، دربارهٔ ایزوله شدن آمریکا پس از خروج از توافق هسته‌ای در مقاله خود در نیویورک تایمز نوشته بود که خروج از توافق هسته‌ای دست ایران را برای غنی سازی اورانیوم باز می‌کند و همان قدر که آمریکا به این توافق متعهد نمی‌ماند، ایران هم خود را ملزم به تعهد به توافق هسته‌ای نمی‌بیند. همچنین اگر آمریکا هم‌پیمان قابل اعتمادی نباشد، کشورهای اروپایی آمریکا را در معادلات بین‌المللی بازی نمی‌دهند.

تنها اسراییل، بحرین و عربستان از این تصمیم ترامپ حمایت کردند.

آغاز تحریم ها

دقایقی بعد از اعلام خروج آمریکا از برجام توسط ترامپ، وزارت خزانه داری این کشور  در بیانیه‌ای دستورالعمل خروج از برجام را منتشر و اعلام کرد اقدامات فوری را برای اجرای تصمیم ترامپ انجام می‌دهد. طی این بیانیه اعلام شده بود که تحریم‌ها علیه ایران طی بازه ۹۰ روزه و ۱۸۰ روزه باز خواهند گشت؛ به گونه‌ای که در پایان این دوره‌ها تحریم‌های قابل اجرا به اثرگذاری کامل برسند.

ترامپ نام تحریم و فشار بر روی ایران را فشار حداکثری گذاشت و در دوسال گذشته تلاش کرد تا از هر موقعیتی برای افزایش این فشارها استفاده کند.

پس از اجرا شدن برجام در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۶ تعدادی از تحریم‌های آمریکا از جمله فروش هواپیما برداشته شده بودند. آمریکا روز ۵ نوامبر ۲۰۱۸ (دوشنبه ۱۴ آبان ۱۳۹۷) رسماً دور جدید تحریم‌ها علیه ایران  را اعلام کرد، مایک پمپئو وزیر خارجهآمریکا گفت: «تحریم در زمینه‌های انرژی، بانکی، حمل و نقل و صنایع کشتی سازی می‌باشد. از زمان روی کار آمدن دولت ترامپ، ما دست به ۱۹ دور تحریم زده‌ایم که ۱۶۸ نهاد ایران را مورد هدف قرار داده‌اند. تحریم‌های امروز ۵۰ بانک ایران، به‌علاوه فروع خارجی و داخلی وابسته به آنها را در بر می‌گیرند.»

منوچین وزیرخزانه داری آمریکا هم این فهرست را کامل کرد و گفت: تحریم‌های امروز بیش از ۷۰۰ نفر، مؤسسه، هواپیما و صنایع موشکی را شامل می‌شود، که در جای خود بخشی از بزرگ‌ترین اقداماتی است که وزارت خزانه‌داری در یک روز علیه ایران انجام داده‌است. بیش از ۳۰۰ مورد تحریم‌ها، اهداف جدیدی را در بر می‌گیرند، علاوه براین ۱۰۰ مورد دیگر نیز آنهایی هستند که قبلاً در لیست تحریمها بودند و بخاطر برجام از لیست خارج شده بودند و اکنون مجدداً در لیست قرار می‌گیرند. این تحریم‌های بسیار قدرتمند، همچنین سیستم بانکی، انرژی و کشتیرانی ایران را مستقیماً هدف قرار می‌دهد… اقدامات امروز ما همچنین شناسایی ۴۰۰ مورد، از جمله ۲۰۰ فرد و کشتی، در بخش انرژی و کشتیرانی ایران،ایران ایر، هواپیمایی ملی ایران، بیش از ۶۵ هواپیما و شناسایی حدود ۲۵۰ نفر در ارتباط با دارایی‌های بلوکه شده که در لیست ویژه ملی قرار دارند و سازمان انرژی اتمی ایران را در بر می‌گیرند. کشورهای چین، هند، ایتالیا، یونان، ژاپن، کره جنوبی، تایوان و ترکیه از معافیت موقت تحریم نفتی برخوردارند، و ایران از پول فروش نفت فقط برای داد و ستدهای انسان دوستانه و خرید کالاهایی که به‌طور دوجانبه تحت تحریم نباشند می‌تواند استفاده کند. 

از سوی دیگر، شبکه بانکی سوئیفت، ستون فقرات برای تبادلات مالی جهان هم روز ۵ نوامبر ۲۰۱۸ (دوشنبه ۱۴ آبان ۱۳۹۷) گفت که خدمات بانکی خود را به چندین بانک ایران، بعد از اینکه آمریکا تحریمهای اتمی علیه تهران را تجدید کرد به حالت تعلیق درآورده است.

با شروع تحریم ها علیه ایران، کشورهای اروپائی در ابتدا به مخالفت و ابراز تاسف پرداختند. اما کمی بعد آنها هم با این بهانه که ترامپ، اجازه همکاری بیشتر با ایران را نمی دهد، شروع به پیروی از محدودیت ها کردند.

در آوریل 2019 آمریکا در کشورهایی را که همچنان به خرید نفت از ایران بعد از پایان فرصت شش‌ماهه، ادامه می دادند را تهدید به تحریم کرد. در این میان هنوز معافیت کشورهایی چون عراق و ترکیه و چین و.. پابرجا بود.

در روز چهارشنبه ۸ مه ۲۰۱۹ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸) و به مناسبت یک سالگی خروج آمریکا از برجام، دونالد ترامپ، با صدور یک فرمان اجرایی صنایع فولاد، آهن، مس و آلومینیوم ایران را تحریم کرد. 

در 9 مرداد 1398 ایالات متحده دست به یکی از عجیب ترین تحریم های خود زد و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، را در فهرست تحریم ها قرار داد.

خبر تحریم ظریف را دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا در وبسایت خود اعلام کرده بود. در این بیانیه آمده بود که آقای ظریف متولد ۱۹۶۰ در معرض "تحریم های ثانویه" قرار می گیرد.

در روز جمعه ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۹ (۲۹ شهریور ۱۳۹۸) آمریکا تحریم‌های جدیدی علیه بانک مرکزی ایران، صندوق توسعه ملی ایران و شرکت اعتماد تجارت پارس وضع کرد و در ۱۳ آبان ۱۳۹۸ همزمان با چهلمین سالگرد گروگان گیری سفارت آمریکا، ستاد کل نیروهای مسلح ایران را به‌همراه ۹ شخص حقیقی از اعضای رده بالای کشور تحریم کرد. در ۱ آذر  1398 محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفت.

آمریکا در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۹ یک کانال مالی برای نظات بیشتر بر خرید و فروش دارو از ایران ایجاد کرد.برایان هوکگفت: «تحریم‌های ما علیه ایران، خوراک، دارو، و تجهیزات پزشکی را مستثنی کرده‌است تا این اقلام به دست مردم ایران برسند. مشکل، بانک‌ها هستند. ما با پدیدهٔ رعایتِ بیش از حدِ مقررات روبه‌رو هستیم و این پدیده، به میزان عمده‌ای ریشه در شفاف نبودن بخش مالی ایران دارد. بانک‌های بین‌المللی همچنین نسبت به همکاری با ایران بسیار محتاط هستند.» همانطور که هوک می گفت ایران به دلیل مشکلات بانکی در این زمینه تحت فشار قرار گرفت.

از تحریم سپاه پاسداران تا سرنگونی پهپاد آمریکایی 

 تصمیم دونالد ترامپ مبنی بر قرار گرفتن سپاه پاسداران در فهرست «سازمان‌های تروریستی خارجی» وزارت خارجه آمریکا روز دوشنبه ۲۶ فروردین سال 1398 در روزنامه رسمی فدرال ایالات متحده ثبت شد. ترامپ روز 9 فروردین آن سال، سپاه پاسداران را «ابزار اصلی حکومت ایران برای هدایت و اجرای کارزار بین‌المللی تروریسم» دانست و اعلام کرد که سپاه پاسداران در فهرست «سازمان‌های تروریستی خارجی» وزارت خارجه آمریکا قرار گرفته است.

کمی بعد در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۹۸ (برابر با ۲۰ ژوئن ۲۰۱۹ میلادی) یک فروند پهپاد آمریکاییپکه وارد حریم هوایی ایران شده بود در نزدیکی تنگه هرمز توسط سامانه پدافند هوایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران منهدم شد.به گفته سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل، ایران پیش از هدف قراردادن پهپاد آمریکایی اخطارهای رادیویی به آن داده که با بی‌توجهی همراه شده‌ بود.

در ابتدا پس از آنکه ایران از سرنگونی این پهپاد در استان هرمزگان خبر داد،ارتش آمریکاعلام کرد که هیچ‌یک از هواپیماهای این کشور در این روز در حریم هوایی ایران عملیات انجام نداده‌است.

ساعتی بعد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در حساب توییتر خود نوشت: «ایران مرتکب اشتباه بسیار بزرگی شد.» نیویورک تایمزگزارش کرد که ترامپ دستور انجام حمله محدود به برخی اهداف در ایران نظیر سایت‌های موشکی و راداری را در بامداد روز جمعه به وقت ایران صادر کرد، اما هنگامی که حمله در مراحل اولیه بود دستور لغو عملیات را داد. ترامپ دلیل لغو حمله را گزارش احتمال کشته‌شدن حدود ۱۵۰ نفر از طرف ژنرال‌های ارتش، و نامتناسب بودن آن با انهدام پهپاد بدون سرنشین اعلام کرد. بعدها مشخص شد که با وجود اصرار پمپئو و بولتون، ترامپ تصمیم به لغو این حمله گرفته است.

کاهش تعهدات ایران

یک سال بعد از خروج ایالات متحده از برجام و با ادامه بی عملی اروپائی ها، ایران تصمیم گرفت تا از میزان تعهدات خود دربرجام بر اساس همین توافق بکاهد و برای اینکار گام هایی را در نظر گرفت.  ایران در بیانیه‌ای روز ۱۸ اردیبهشت‌ماه سال 1398به طرف‌های توافق هشدار داد در صورتی که ظرف ۶۰ روز به تعهدات خود در زمینه‌های نفتی و بانکی عمل نکنند ایران طبق مفاد برجام، از تعهدات خود ذیل این توافق کم خواهد کرد و بعد چون طرف های برجام نتوانستند به قول های خود عمل کنند، ایران این پروژه را در چهارمرحله کلید ز اولین گام ایران در کاهش تعهدات، عبور از سقف ۳۰۰ کیلوگرمی ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۳.۶۷ درصد، عدم فروش آب سنگین و مازاد اورانیوم غنی‌شده بود که در تاریخ هجدهم اردیبهشت اعلام شد. گام دوم روز شانزدهم تیر و با بیانیه‌ای دولت مبنی بر افزایش سطح غنی‌سازی از ۳.۶۷ درصد اجرا شد. گام سوم ایران برای کاهش و توقف برخی تعهدات ذیل برجام که از ۱۵ شهریورماه شروع شد بیشتر مربوط به برداشتن محدودیت‌ها روی فعالیت‌های تحقیق و توسعه (R & D) از جمله توسعه و راه‌اندازی نسل جدید سانتریفیوژها در تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم بود. 

پیش از اینکه ایران گام چهارم را بردارد، کشورهای اروپائی دست به تهدید تهران زدند و موضوع را طوری جلوه دادند که گام بعدی می تواند به معنای شکست برجام باشد. اما 14 آبان نود و هشت گام چهارم هم برداشته شد و این کشورها تنها از بابت آن ابراز تاسف کردند. ایران در بیانیه ای در توضیح «کاهش تعهدات» گفت که «جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند.» در پی انتشار این بیانیه حسن روحانی در جلسه هیئت دولت بیان کرد: «از امروز فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین را متوقف می‌کنیم.»اقدامات ایران در کاهش تعهدات برجامی ذیل سازوکار بندهای 36 و 37 توافق هسته‌ای وین صورت گرفتند.

سپس علی‌اکبر صالحی و شمخانی هر دو در ۲ دی‌ماه عنوان‌کردند:«ما آمادگی لازم برای گام‌های لازم را داریم. اما دیگر خیلی گامی به لحاظ فنی باقی نمانده است با این حال می‌توانیم برخی فرایندها را شتاب دهیم اما ظریف گفته:« بعید می‌دانم اروپا از برجام خارج شود برخی منابع نیز عنوان می‌کنند که بحث غنی سازی 20 درصد و کنار گذاشتن اجرای داوطلبانهپروتکل الحاقی جزو گزینه‌های گام پنجم نخواهند بود.روزنامه خراسان(وابسته‌به آستان قدس) نیز در گزارشی گزینه‌های احتمالی در گام پنجم را نصب حدود ۱۱ هزار سانتریفیوژ IR-1 و ۸۰۰ سانتریفیوژ IR2m که می‌تواند ظرفیت غنی سازی را از حالت فعلی به سه برابر افزایش دهد یا افزایش غنی سازی به ۲۰ درصد و نیز کنار گذاشتن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی عنوان کرد.

ترور سردار سلیمانی

در سوم ژانویه 2020 ایالات متحده در خاک کشور ثالث دست به ترور سردار سپهبد قاسم سلیمانی زد. سردار سلیمانی در حمله پهپاد آمریکایی به فرودگاه بغداد در بامداد جمعه، سیزده دی ماه به همراه ابو مهدی المهندس فرمانده حشدالشعبی و ده نفر دیگر به شهادت رسیدند. وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد که شخص ترامپ دستور این ترور را صادر کرده است. در آمریکا و در بسیاری از شهرهای این کشور، تظاهراتی علیه این ترور برگزار شد. مکرون، پوتین و هایکو ماس، وزیرخارجه آلمان از این ترور  انتقادات تندی کردند.

در ساعات اولیه ۱۸ دی ۱۳۹۸ ایران در پاسخ به ترور سردار قاسم سلیمانی و همزمان با آیین خاکسپاری او، اقدام به شلیک موشک های بالستیک از کرمانشاه به سمت پایگاه عین اسلاد آمریکا در استان الانبار عراق کرد. دیگر اهداف، پایگاه و کنسولگری آمریکا در آنجا و همچنین پایگاه التاجی در شمال بغداد بودند. شمار موشکهای پرتاب شده ۳۵ فروند گزارش شد.

تلاش برای عدم لغو تحریم های تسلیحاتی

در مرداد ماه امسال ایالات متحده طرحی را به شورای امنیت برد که بر اساس آن درخواست کرده بود تا کشورها مانع از لغو تحریم های تسلیحاتی ایران شوند. مقامات ایالات متحده پیش از اعلام این طرح، دست به سفرهایی در سراسر جهان با هدف یارگیری زدند. اما سر آخر، تنها کشور دومینیکن حاضر به قبول حرف های واشنگتن شد و 13 کشور دیگر شورای امنیت آرای منفی و ممتنع خود را به این طرح دادند. بسیاری این اتفاق را آغاز انزوای ایالات متحده دانستند. چرا که این نخستین بار بود که حتی متحدان آمریکا هم حاضر به همراهی با این کشور علیه ایران نشدند.

روز دوشنبه ۳۱ شهریور ۱۳۹۹، آمریکا تحریم‌های جدیدی را علیه وزارت دفاع و سایر بخش‌های درگیر در برنامه هسته‌ای و تسلیحاتی ایران وضع کرد تا موضع این کشور مبنی بر بازگشت همه تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران در چارچوب فعال شدن «مکانیسم ماشه» را تقویت کند. ساعاتی پس از آن نیز رئیس‌جمهوری ایالات متحده، در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که واشنگتن اکنون تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران را برقرار کرده‌است و گفت: «اقدام امروز من پیام واضحی برای حکومت ایران و کسانی در جامعه بین‌المللی دارد که از رویارویی با ایران سر باز می‌زنند.»همچنین استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا دربارهٔ این تحریم گفت: «وزارت خزانه‌داری در هدف قرار دادن هر کس که با ایران تجارت تسلیحات متعارف بکند، از برنامه هسته‌ای آن حمایت کند یا توسعه موشک‌های بالستیک آن را تسهیل کند، درنگ نخواهد کرد.» مخالفت کشورها از یک سو به دلیل دیپلماسی ایران در خارج از کشور در ماه های گذشته بود که توانست کشورها را متقاعد کند که در مقابل سیاست های ترامپ بایستند و از سوی دیگر به این دلیل اتفاق افتاد که انها از یکجانبه گرایی ترامپ به ستوه آمده بودند.

اما پیشنهاد آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه به بن بست خورد چرا که شورای امنیت و سازمان ملل و کشورهای عضو برجام، به بهانه های کاخ سفید تن نداده و حاضر به قبول این وضعیت نشدند. چرا که آنها اعلام کردند آمریکا به دلایل خروج از برجام، دیگر قادر نیست تا از سازو کار آن برای پیشبرد اهدافش استفاده کند. پس از این پاسخ دولت ترامپ دست به تحریم 17 بانک دیگر ایرانی زد. رسانه های غربی از این اقدامات واشنگتن آنهم در زمانه کرونا به شدت انتقاد کردند و ناظران نوشتند که ترامپ با این تحریم های تازه می خواهد راه هر گونه فعالیت اقتصادی را بر ایران ببندد.

با وجود تحریم های ایالات اما تحریم های تسلیحاتی ایران، بعد از 5 سال به طور کامل در روز 27 مهرماه لغو شد. این اتفاق باعث شد تا بسیاری از کارشناسان شکست ترامپ در این پرونده را اعلام کرده و از انزوای بیشتر ایالات متحده در آینده حرف بزنند. حالا ایران می تواند هر زمان که بخواهد از کشورهایی که مایل به فروش تسلیحات هستند، سلاح بخرد. واشنگتن در مقابل این اتفاق عکس العمل ویژه ای نشان نداد و تنها پمپئو به تکرار تهدید های قدیمی خود دست زد.