امید

 یکی از جاشوهای(در جنوب به ماهی‌گیران محلی جاشو می‌گویند) منطقه بوشهرصراحتا برایمان می‌گوید:« اگر شاهکار کنیم و بیشتر از همان تجهیزات سال‌های قبل بهره ببریم، تنها بر این منوال می‌توانیم سه سال دیگر با مشقت روی پای خودمان بایستیم.»

از 5 مرداد تا 10 شهریور فصل صید مجاز میگو با تور ترال اعلام شده است. ترال یا گوفه تور ماهیگیری بزرگی به شکل قیف است که از دو طرف به تخته‌هایی متصل و معمولا به دنبال شناور در بستر دریا کشیده می‌شود. با این حال در بازار ماهی فروشان پایتخت میگوهای ریز با پوست را از قرار کیلویی 45 هزار تومان تا 60 هزار تومان می‌فروشند که این رقم به این معناست که در فصل صید مغزی‌ترین آبزی دریایی دست کمتر خانواده‌ای به میگو می‌خورد. از میگو که اسمش فانتزی و تجملاتی در رفته بگذریم، حتی خرید قزل‌آلای دریای شمال از قرار کیلویی 18 هزار تومان چشم حسرت خانواده‌ها را خیره ساخته و بیشتر آنها تنها برای سفره مهمان ماهی خریداری می‌کنند. این گونه دیگر کمتر زمانی است که بوی ماهی در سفره‌های ایرانی بپیچد.

در تلاطم استقبال مشتری
سری به یکی از بازارهای ماهی فروشان پایتخت می‌زنیم. همه جور ماهی جنوب و چند مدل ماهی شمال ردیف به ردیف در کنارهم خوش نشسته‌اند. نور خورشید صبحگاهی روی پولک‌های سرخ ماهی سرخو جنوب می‌رقصد و افکارم تا خلیج‌فارس و داستان پر غصه این روزهای صیادی در آب‌های گرم جنوب موج بر می‌دارد.
ایرج عبدالهی ماهی‌فروش برایمان توضیح می‌دهد:« حجم صید امسال نسبت به سال گذشته بسیار کم شده است. قیمت‌ها هم نجومی بالا رفته‌اند. برای مثال ماهی شیر که سال گذشته از قرار کیلویی 25 هزارتومان بود، امسال به کیلویی 70 هزار تومان درحداقل نرخ خود رسیده است. ماهی حلوا که پارسال از قرار کیلویی 18 تا 23 هزار تومان بود، امسال به کیلویی 45 هزار تومان رسیده است. ماهی قزل آلای شمال که پارسال کیلویی 9 تا 10 هزار تومان بود، امسال به دو برابر نرخ پارسال یعنی کیلویی 18 هزارتومان رسیده است. ماهی سالمون از کیلویی 12هزارو پانصد تومان الی 13 هزار تومان به کیلویی 20 هزار تومان افزایش قیمت داشته است.»
وی در مورد میگو توضیح می‌دهد:« میگو دریایی که سال گذشته 35 تا 40 هزار تومان بود، به قیمت کیلویی 60 هزار تومان فروخته می‌شود. میگو پرورشی هم امسال اصلا نداشتیم.»
از این فروشنده می‌پرسم:« چرا میگو پرورشی در بازار نیست؟» وی پاسخ می‌دهد:« خیلی خیلی کم شده و اصلا در بازار نیست. خیلی از افرادی که در کار تولید میگو پرورشی بوده‌اند، با این هزینه‌های سر سام آور چون برایشان صرف نمی‌کرده، جمع کرده‌اند.»
این ماهی فروش درباره عمده‌ترین مشکلات پیش روی فعالان صنف خود برایمان می‌گوید:«قدرت خرید مردم خیلی کم شده و متقابلا کاسبی خیلی ضعیف شده است. در روز بیشتر از 3 تا 4 مورد مشتری نداریم. آن هم اگر خیلی خرید داشته باشد، چند تا قزل، 2 تا سالمون و یکی و دو تا آبزی دیگر خریداری کنند.»
وی با تاکید براینکه از پاییز و زمستان امید بر این است که وضعیت بازار کمی تکان بخورد و مردم بیشتر از خرید آبزیان استقبال کنند، می‌گوید:« خیلی از مردم خیال می‌کنند، ماهی‌های منجمد شده را برای فروش می‌آوریم. در حالی که روبروی غرفه‌های فروش ما بخش دامپزشکی قرار دارد و نظارت بهداشتی هر روزه دارند. شما آبشش ماهی را باز کنید، ببینید سرخِ سرخ است. حالت چشم هایش را ببینید، تازهِ تازه است. ماهی‌ها شاید برای صید یکی و دو روزه باشند که با سرعت برای فروش به بازار آورده شده‌اند. برای استقبال بیشتر مردم از خرید آبزیان ترفند دیگرفرهنگ‌سازی است و باید از خواص بی‌نظیر ماهی و میگو توسط رسانه‌ها بیش از بیش به مردم گفته شود.»
قیمت آبزیان 100 در صد افزایش داشته است
محبوبه گلزارنیا یک خانم خانه‌داری است که سلیقه خانواده‌اش را با خوردن آبزیان هماهنگ ساخته است. وی برایمان می‌گوید:« بخصوص از اول مهر در ماه 4 بار ماهی می‌خوریم. از ماهی قزل آلا و اردک ماهی شمال گرفته تا ماهیان جنوب.»
از این مشتری که در انتخاب آبزیان تازه تبحر و تجربه دارد، فاکتورهای سالم و تازه بودن ماهی را جویا می‌شوم. وی توضیح می‌دهد:« ماهی را که بلند می‌کنیم باید دچار وا رفتگی نشده و سفت و محکم باشد. شکمش شل نباشد.»
وی با گله مندی می‌گوید:« بچه‌های من ماهی خیلی دوست دارند، اما با درآمد ما دیگر جور در نمی‌آید که 4 بار در ماه ماهی بخریم و بخوریم. همین ماهی آزاد را پارسال کیلویی 6 هزار تومان می‌خریدم، اما امسال باید کیلویی 12 هزار تومان بخرم؛ این یعنی قیمت ماهی 100 در صد افزایش داشته است!»
صید‌های غیرقانونی و دست خالی صیادان مجوزدار
محمد خلیلی مدیرعامل تعاونی صیادان بندر عامری و بوالخیر بخش دلوارو تنگستان استان بوشهر مردی است که صبورانه و خیلی منسجم پاسخ یک به یک سؤالاتمان را می‌دهد.
از وی سؤال می‌کنم:« دلایل کاهش حجم صید دریای جنوب کدامند؟» وی گله‌مندانه پاسخ می‌دهد:«دلایلش کاملا مشخص است و خود مسئولان هم بطور واضح می‌دانند. یکی از عمده‌ترین دلایل کاهش حجم صید، صیادان متخلفی هستند که بدون مجوز با تور ترال کف روب به صیادی در آب‌های گرم جنوب مشغولند.در حال حاضر حدود 200 فروند شناورکه اکثرا برای خودِ شهر بوشهر هم هستند، در سواحل مشغول صید غیرمجازند.
آن دسته از جاشوهایی که سالم کار می‌کنند، تورشان که «گرگور» نام دارد را به آب می‌اندازند. گرگور به لهجه صیادی یعنی قفس و هرمی شکل است. گرگور را در کف دریا عمق 100 تا 1000 متری می‌اندازند و طعمه هم می‌گذارند. ماهی‌های درشت و درست در شبکه‌های این تور گیر می‌اُفتند؛ اما متخلفین از آب‌های دیلم تا دیر از تور ترال استفاده می‌کنند. تور را در اعماق زیادی غرق می‌کنند و بعد از مدتی با دستگاه جی پی اس بالای سرش می‌روند. این گونه هر چه در دریا باشد، به تورشان گیر کرده و بالا می‌کشند؛ از ماهی‌های ریز تا درشت. بعد هم عمده صیدشان را در کشورهای عربی می‌فروشند. به این ترتیب که ماهی‌های درشت را برای فروش به کویت می‌برند. میگو نوع یک که ریزند را ‌ به صورت مخلوط با ماهی‌ها و کف زیان دیگر در تور صیادان متخلفین اُفتاده‌اند، نزدیک شط آبادان به عراقی‌ها می‌فروشند. میگو نوع دو وارد بازار بوشهر می‌شود و از قرار کیلویی 10 تا 30 هزار تومان به فروش می‌رسند.»
ازاین دست‌اندرکار سؤال می‌کنم:« عامل بازدارنده تخلف چه کسانی هستند؟ آیا نظارت اعمال‌ می‌شود؟» وی می‌گوید:« عامل بازدارنده ماموران حراست دریایی هستند، که نظارت‌ها خیلی ضعیف و ناچیز است. این بندگان خدا شناور قوی و تندرو در اختیار ندارند. حتی سوخت کافی برای انجام ماموریت هایشان دریافت نمی‌کنند. بعضی اوقات سوختشان را از ما (تعاونی) می‌گیرند. شناور آنها مثل شناور صیادی متخلف سرعت ندارد؛ این در حالی است که حراست باید سریع السیر باشد.
مورد دیگر برخورد ضعیف با‌اشخاص متخلف است. گاهی رشوه‌های 20 میلیونی می‌دهند و از معرکه به درمی‌روند!
اما در مواقعی که سپاه با متخلفین درگیر می‌شود، به هیچ وجه راه‌گریزی ندارند. آنها که متخلفین را با هزار زحمت می‌گیرند، معمول و قانونی‌اش این است که تحویل مسئولین امر مثل شیلات می‌دهند. برخی از دادگاه‌ها خوب رسیدگی می‌کنند؛ ولی نهایتا شیلات تنها 2 و3 ماه شناورشان را می‌خواباند.»
دلیل دیگری که خلیلی برای کاهش حجم صید در جنوب عنوان می‌کند، کمبود باران است. وی دراین باره توضیح می‌دهد:« باران که بیاید، رودخانه‌ها طغیان کرده و حجم آب بیشتر همراه با مواد غذایی بیشتر را وارد دریا می‌کنند که این به افزایش تعداد آبزیان و نیز افزایش حجم صید کمک می‌کند. در زمان بارش کم و خشکسالی تعداد آبزیان خلیج نیز کم می‌شود.»

دو روش صید مخرب در آب‌های گرم جنوب
محمد خلیلی مدیرعامل تعاونی صیادان بندر عامری و بوالخیر بخش دلوارو تنگستان استان بوشهر از دو روش صید مخرب در آب‌های گرم جنوب به عنوان دلایلی برای حجم صید درسال جاری نام می‌برد.
یکی از این روش‌های صید مخرب در دریای عمان رخ می‌دهد. وی دراین باره توضیح می‌دهد:«کشتی‌های غول پیکر و مکانیزه چینی که دارای مکنده هستند، به این صید مخرب مشغولند. یک تور پیاله‌ای دارند که دارای ردیاب است. در واقع یک دیوار توری دور ماهی‌های ریز فانوسی ایجاد می‌کنند و بعد با دستگاه مکنده مثل تلمبه ماهی‌ها را می‌کشند. تا اینجای کار مسئله‌ای ندارد، چون ماهی‌های ریز فانوسی چندان به درد نمی‌خورند. شیلات هم مجوز داده که ماهی‌های ریز فانوسی را صید کنند. کشتی‌های چینی روزها مشغول صید ماهی‌های ریز فانوسی می‌شوند، اما شب‌ها در صیدگاه چابهار،بندرعباس و... ماهی شیر، ماهی شوریده و ماهی درشت‌های دیگر را غارت می‌کنند.»
وی در توضیح روش دوم صید مخرب می‌گوید:«در سواحل بوشهر کشتی‌های صنعتی یال اسبی‌ها را صید می‌کنند. یال اسبی یک نمونه ماهی صادراتی است. در داخل کشورمان مصرفی ندارد. یال اسبی شبیه ماهی خارو است با این تفاوت که یک کمربند تسمه‌ای خاردار از کله‌اش تا دُمش(همچون یال اسب) کشیده شده است. این کشتی‌های صنعتی از طرف شیلات تنها مجوز صید یال اسبی‌ها را دارند، اما کشتی‌های صنعتی یواشکی و بدون مجوز با تور ترال مشغول صید دیگر ماهی‌ها به ویژه ماهی‌های درشت نظیر قباد، شیر و... می‌شوند. خلاصه دریا دارد غارت و نابود می‌شود!»
وی درباره توجه بیشتر مسئولان به صید سنتی درآب‌های جنوب می‌گوید:« نظر مسئولین بالا دستی بیشتر به سمت پرورش ماهی در قفس است. اگر وامی هم داده شود، اول به پرورش دهندگان ماهی در قفس اختصاص پیدا می‌کند. ما نمی‌گوییم پرورش ماهی بد است، نه. ولی انتظارمان این است که مسئولین به همان اندازه به صید سنتی هم بها دهند و صیادان را مورد حمایت قرار دهند. شما اگر خوب دقت کنید و بنگرید متوجه می‌شوید که بیشتر ماهی‌های موجود در بازار ماهی فروشان سراسر کشور متعلق به صید سنتی و دریای جنوب است. مابقی صیدها صادر می‌شوند. اصلا سلیقه مشتری داخلی بیشتر به سمت ماهی تازه و صید شده به شیوه سنتی است.»