امید

ماجراي آتش‌سوزي در هورالعظيم به بيش از 15 روز گذشته باز مي‌گردد. بخش‌هايي از تالاب در خاك عراق دچار حريق مي‌شود، اين حريق ادامه پيدا كرده و به خاك ايران مي‌رسد. پس از گذشت چند روز، آتش در خاك عراق مهار مي‌شود اما بخش‌هايي از هور در خاك ايران همچنان درحال سوختن است. در اين ميان نيز مسئولان كمبود تجهيزات و امكانات براي مهار آتش، باتلاقي بودن بخش‌هاي از تالاب و عدم امكان امدادرساني به آن بخش‌ها را بهانه‌ عدم اطفاي حريق اعلام مي‌كنند.

دود ناشي از آتش‌ هور، زندگي مردم شهرهاي سوسنگرد، هویزه، رفیع، بستان و اهواز را فلج كرده است. بسياري از ادارات شهرستان‌هاي خوزستان تعطيل شده‌اند و مردم نيز به خانه‌هاي خود پناه برده‌اند؛ گويا اين شهرها سال‌هاست كه متروكه شده‌اند.به‌گفته مدیرکل محیط‌زیست استان خوزستان،آتش هور به این زودی‌ها مهار نمی‌شود و شاید چند هفته زمان ببرد. اما آتش‌سوزي تنها بخش غم‌انگيز داستان هور‌العظيم نيست؛ بزرگ‌ترين تالاب خوزستان‌ از يك طرف با مخالفت وزارت نيرو براي ثبت كنوانسيون رامسر مواجه شده و از طرفي ديگر با پروژه‌هاي مخرب زيست محيطي وزارت نفت محاصره شده است.

هوري كه ديگر عظيم نيست

هورالعظيم تنها ميراث باقيمانده از تالاب‌هاي بين‌النهرين و سمبل زندگي در خوزستان است. تالابي كه در هشت سال جنگ تحميلي قرباني ايراني‌ستيزي صدام شد. در آن روزگار صدام حقابه تالاب را قطع كرده و سعي بر خشك كردن آن داشت. اين تالاب به‌عنوان بزرگ‌ترين تالاب استان در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم این تالاب در ایران و دوسوم آن در کشور عراق است.اما پس از سقوط صدام، زندگي دوباره به هورالعظيم بازگشت و بخش‌هاي بزرگي از تالاب احيا شد. اما دوباره حال و روز هور‌العظيم ناخوش است، اين‌بار پاي دشمن بعثي درميان نيست بلكه بحران مديريتي در داخل كشور، هورالعظيم را به ورطه نابودي كشانده است.

آبگيري سياسي هور

سال گذشته پاي هورالعظيم به انتخابات رياست‌جمهوري نيز بازشد، روحاني در مانورهاي انتخاباتي خود از آبگيري هورالعظيم به‌عنوان يك دستاورد بزرگ استفاده كرد كه اين مساله با استقبال خوبي از سوي مردم به‌ويژه جامعه محيط‌زيست ايران مواجه شد. اما برخلاف ادعاي مسئولان هورالعظيم تنها پساب كشاورزي و فاضلاب آبگيري شد و اين آبگيري بر مشكلات بزرگ‌ترين تالاب خوزستان افزود. در آن زمان دولت مدعي آبگيري تالاب در حدود 40 سانتي‌متر بود كه البته اين آمار درست است اما به‌دليل آنكه آبگيري از طريق پساب نيشكر انجام شد، با تبخير آب، تاثيرات بسيار نامطلوبي بر محيط‌زيست منطقه گذاشت. متاسفانه بسياري از آبزيان منطقه كه ماهي‌هاي نادر و بومي را تشكيل مي‌دهند به‌دليل شوري آب درحال انقراض هستند. شنيده‌ها حاكي از آن است كه پساب انتقالي به هورالعظيم حاوي فلزات سنگين و شيميايي است. آبگيري با پساب و فاضلاب غيربهداشتي و غيرمنطقي است كه سلامت مردم را به‌خطر مي‌اندازد.

امان از وزارت نفت

اما در ميان تمامي پيدا و پنهان خشكي هورالعظيم، متهم اصلي وزارت نفت است. براساس آمار در سال 61 مساحت هورالعظيم بيش از 90 هزار هكتار بوده اما پس از روي كار آمدن دولت‌هاي نهم و دهم، شركت نفت تا آزادگان امتداد پيدا كرد كه عامل اساسي خشك‌شدن هورالعظيم است.شركت نفت از يادآوران در هويزه شروع شده و تا مرز ايران كه نفت مشترك بين ايران و عراق است، ادامه دارد. شركت نفت پروژه‌هاي بسياري را اجرا كرده است. به گفته مشاور مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت​خیز جنوب، ۴۲ چاه و ۱۰ دکل براي استخراج نفت در میدان نفتی آزادگان وجود دارند. براي استخراج نفت ابتدا بايد زمين آن بخش از خور را خشكاند و پس از آن اقدام به استخراج كرد. اين درحالي است كه تكنولوژي‌هاي جديد امكان استخراج نفت بدون خشك كردن تالاب را مي‌دهد.

خشكسالي دروغ در هور

ناصر عبيات، فعال محيط‌زيست در خوزستان درباره عوامل خشك شدن هورالعظيم مي‌گويد: « براساس آمار سازمان حفاظت محيط‌زيست كشور، مساحت هورالعظيم 122 هكتار اعلام شده است كه حدود 70 هزار هكتار از پساب كشاورزي و فاضلاب تغذيه شده است. اگر آن‌ها ادعا مي‌كنند آن را آبگيري كرده‌اند، من از همه خبرنگاران دعوت مي‌كنم تا از هفت رودخانه‌اي كه هورالعظيم را تامين مي‌كنند، بازديد كنند. اين رودخانه‌ها كه تامين‌كننده اصلي آب هورالعظيم هستند، درحال حاضر بي‌آب و خشكند. اگر هورالعظيم تغذيه شده، حال پرسش اينجاست كه با كدام حقابه اين كار را انجام داده‌اند.اگر شادگان و هورالعظيم به‌صورت كامل خشك شوند، بايد منتظر سونامي نمك در خوزستان باشيم. آن زمان ديگر ادامه زندگي در اين استان غيرممكن خواهد شد».

موانع ثبت جهاني هورالعظيم

تفكر سازه‌اي در مديريت منابع آبي بلاي جان كشور شده است. بحران آبي و خشكسالي ايران نتيجه همين غلبه تفكر سازه‌اي است. چند سال اخير كشمكش‌هاي بسياري براي ثبت هور‌العظيم در كنوانسيون رامسر وجود داشته است. عبيات در اين‌باره بيان مي‌كند:« متاسفانه مسئولان از اين مساله غافلند و وزارت نيرو هم مانع ثبت هورالعظيم در كنوانسيون رامسر شده است. آن‌ها نمي‌خواهند هور‌العظيم ثبت بين‌المللي شود؛ چرا كه اگر اين اتفاق رخ دهد، وزارت نيرو مجبور به اختصاص حقابه آن خواهد شد. وزارت نيرو بايد حقابه هورالعظيم از سد كرخه را بدهد، اما ميزان آبي كه به‌اسم حقابه هورالعظيم اختصاص مي‌دهند، صرف كشاورزي مي‌شود. آن‌ها حقابه‌اي جدا براي تالاب هور‌العظيم اختصاص نمي‌دهند».

مهار آتش هور در عراق

عيبات درباره آتش‌سوزي‌هاي اخير در هور‌العظيم به «قانون» مي‌گويد:« دو بخش هور به‌نام‌هاي دشت آزادگان و هويزه دچار حريق شده اند. به‌دليل كاهش حقابه تالاب و گرماي شديد، نيزارهاي هور شعله‌ور شده‌ و تالاب را به آتش كشيده‌اند. روزگذشته در خبرگزاري‌هاي معتبر عراقي مطلبي را خواندم كه حاكي از اطفاي كامل حريق در منطقه «ام النعاج» عراق بود. اين اتفاق چهار روز قبل رخ داده است؛ به اين ترتيب هور‌العظيم هم‌اكنون تنها در خاك ايران دچار حريق شده و درحال نابودي است. البته دليل اصلي مهار آتش در خاك عراق رهاسازي حقابه هور بوده، اتفاقي كه در ايران نيز رخ داده است».

خبري از حقابه كرخه نيست

عبيات با تاكيد بر اينكه اختصاص حقابه هور از كرخه كافي نبوده است، بيان مي‌كند:« حقابه‌اي كه از كرخه به هور اختصاص داده‌اند به اندازه‌اي ناچيز بوده است كه پاسخگوي اين حجم از آتش‌سوزي نيست و دردي از مشكلات هور را دوا نمي‌كند؛ چرا كه اين حقابه به كشاورزي و آب شرب اختصاص مي‌يابد و آبي عايد تالاب نمي‌شود. دركنار اختصاص حقابه بايد رودخانه‌هاي منتهي به هور را نيز لايروبي كنند. به‌گفته كارشناسان اين كار بيشتر از چهار روز زمان نياز ندارد. با لايروبي رودخانه‌ها و اختصاص حقابه واقعي به هور مي‌توان به مهار آتش و حتي احياي هور اميدوار بود».

حال خوزستان خوش نيست

اين فعال محيط زيست خوزستاني با اشاره به حال و روز ناخوش مردم خوزستان مي‌گويد:« مردم شهرهاي سوسنگرد و هويزه با بيماري‌هاي حاد تنفسي مواجه شده‌اند و به‌دليل كمبود دارو و امكانات، بيمارستان‌هاي اين شهرها مجبور به اعزام بيمار به اهواز هستند. در اهواز نيز وضعيت خوب نيست. مديريت بحران به مردم هشدار داده كه از تردد غيرضروري خودداري كنند. آتش خسارت‌هاي بسياري را به دام‌پروران زده است. اما خسارت اصلي متوجه حيات وحش هور‌العظيم است. تالاب يكي از زيستگاه‌هاي اصلي گربه‌وحشي است. متاسفانه در چند روز گذشته بنده لاشه دو گربه وحشي را كه به‌دليل آتش‌سوزي مرده بودند مشاهده كردم. وضعيت گرازها، پرندگان و آبزيان نيز بسيار بحراني است. تنها راه‌حل نجات هور از اين بحران، اختصاص كامل حقابه تالاب است».اين فعال محيط‌زيست با تاكيد بر اينكه تالاب هورالعظيم و رودخانه‌هاي يراهي خشك شده‌اند، مي‌افزايد:« وضعيت كرخه نيز نگران‌كننده است. سرشاخه‌هاي آن به‌سوي هورالعظيم خشك شده‌اند. حال و روز كارون نيز بسيار بد است ».

تالاب‌هاي همسايه احيا مي‌شوند

در روزهايي كه بحران مديريت در منابع آبي كشور تيشه به ريشه محيط زيست ايران مي‌زند و آتش به جان منابع ارزشمند ايران افتاده، خبرهايي از بهبود وضعيت تالاب‌هاي كشورهاي همسايه به‌گوش مي‌رسد. كشورهايي كه چندين سال است كه حكومت مركزي نداشته و گرفتار جنگ هستند، نكته قابل توجه اينجاست كه آن‌ها باوجود تمامي اين مشكلات توانسته‌اند كه گام‌هايي در بهبود وضعيت محيط زيست خود بردارند اما ايران هر روز شاهد خروج تالاب‌هاي خود از ليست كنوانسيون رامسر است.

بسياري از مردم هورنشين و تالاب‌نشين خوزستان به كلانشهرهاي كشور مهاجرت كرده‌اند؛ يكي از مهم‌ترين دلايل اين مهاجرت مساله ريزگردهاست. ريزگردهاي داخلي به‌دليل خشكي تالاب‌ها و بي‌آبي به‌وجود آمده اند. براساس آمار سال گذشته، وضعيت تالاب‌هاي عراق كه در مجاورت خوزستان قرار دارند، بسيار بهتر و مطلوب‌تر از ايران است؛چرا كه حقابه‌ ايران از رودخانه‌هاي عراق قطع شده و آن‌ها توانسته‌اند از اين مساله استفاده كرده و تالاب‌هاي عراق را آبگيري و احيا كنند. درحال حاضر، برخي از تالاب‌هاي عراق به‌دليل شرايط مساعد در كنوانسيون رامسر ثبت جهاني شده‌اند.