امید

آقای توکلی نتیجه انتخابات در آمریکا برای بسیاری در جهان شگفت انگیز بود . این انتخاب با توجه به نظرات تند و تیز ترامپ در خصوص برجام ، فعالان اقتصادی در ایران و البته سرمایه گذارانی که در راه بازگشت به ایران هم هستند ، نگران کرده است . به نظر شما انتخاب رییس جمهور جدید آمریکا ، می تواند تاثیری بر آینده اقتصاد کشور داشته باشد؟

اقتصاد ایران امروز با معضلات گسترده و عمیقی نظیر بیکاری و رکو مواجه است این مشکلات هم بیشتر از آن که تحت تاثیر سیاست های برجام باشد از فسادها و سوء تدبیرهای داخلی ناشی می شود. البته این احتمال وجود دارد که تصمیمات ترامپ بعد از به دست گرفتن زمام امور در مورد برجام ، تا حدی مناسبات خارجی ایران را دشوار کند و صدماتی را به اقتصاد ایران تحمیل وارد آورد اما نباید فراموش کنیم که مناسبت خارجی ایران تا قبل از اجرای برجام هم  سالها به دلیل اعمال سیاست های تحریم مخدوش بود و حتی با لغو تحریم ها با وجود افزایش فروش درآمدهای نفتی همچنان مبادلات پولی بین ایران و کشورهای خریدار نفت به سختی انجام می شود. این موضوع هم منجر به افزایش تورم و هزینه های ناشی از واردات شده است. با وجود همه آنچه گفته شد این مسئله نمی تواند مشکل اساسی در اقتصاد کشور ایجاد کند چون مشکل اصلی اقتصاد کشور مسئله فساد اقتصادی و مالی اداری است که هزینه های بسیار بالایی را به اقتصاد تحمیل کرده و این موضوع چندین برابر تحریم ها به اقتصاد کشور ضربه زده است. نکته دیگر این که اقتصاد ایران به شدت به درآمدهای نفتی متکی است و سهم اندکی در اقتصاد بین الملل دارد، بنابراین تصمیمات بین المللی می تواند تاثیر بسیار اندکی در وضعیت اقتصادی ایران بگذارد. 

در واکنش به این اظهارات مسئولان در ایران از الزام ترامپ به رعایت برجام گفته اند به نظر شما آیا رییس جمهور جدید آمریکا اصولا چنین رویه ای در پیش خواهد گرفت؟ این احتمال می تواند به یک فاجعه برای اقتصاد ایران ختم شود؟

قطعا ، اظهارات ترامپ در مورد نحوه اجرای برجام در مورد ایران می تواند بسیار تعیین کننده باشد، اما نباید فراموش کنیم که طی یک سال گذشته هم به دلیل خباثت ها و سیاست های تنگ نظرانه اوباما و کنگره آمریکا در مورد ایران ، برجام به درستی اجرایی نشد، امروز هم به نظر می رسد با روی کارآمدن ترامپ شاهد کارشکنی های بیشتری از سوی این کشور در خصوص اجرای برجام خواهیم بود. آنچه که در این شرایط می توانست تاثیر سیاست های آمریکا را در مورد ایران بی اهمیت کند اجرای اقتصاد مقاومتی بود که متاسفانه دولت به آن نپرداخت. به این ترتیب در شرایطی که سیاست اقتصاد مقاومتی اجرایی و عملیاتی نمی شود اقتصاد کشور به شدت از سیاست خارجی و درآمدهای حاصل از فروش نفت تاثیر می گیرد به عبارت دیگر وضعیت اقتصادی ایران به گونه ای شده که حتی  با سرما خوردن بازارهای نفتی،  اقتصاد ایران به دلیل وابستگی بالا به درآمدهای این صنعت به شدت دچار تب و لرز می شود. بنابراین  درشرایط فعلی لازم است دولت بسترها و شرایط اقتصاد مقاومتی را فراهم کند تا پس از انتخابات آمریکا اثر شوک ها و تصمیمات خارجی در اقتصاد کمرنگ شود.

مبنای فعالیت دولت در حوزه اقتصاد در سه سال گذشته جذب سرمایه گذاری های خارجی بوده به عنوان مثال وزیر نفت در سخنان خود تصریح کرده که توان داخلی برای تقبل هزینه توسعه میادین نفت و گاز کافی نیست . به نظر شما اقتصاد ایران در صورت تداوم نگرانی ها و احتمال خروج دوباره سرمایه گذاران خارجی ، چه آینده ای در انتظار اقتصاد ایران خواهد بود؟

من اعتقادی به اظهارات دولت در این خصوص ندارم  چون اقتصاد ایران در دوران پر رونق درآمدهای نفتی که  سرمایه های ارزی بالایی داشت، همچنان با معضلات و ضعف های ساختاری مواجه بود، امروز هم میزان سرمایه ارزی ایران بین ٥٠ تا ٦٠ میلیارد دلار است اما باز هم دولت نتوانسته از این میزان سرمایه برای بهبود وضعیت اقتصادی استفاده کند. نکته دیگر این  که به دلیل بهره وری پایین و سازوکارهای نامناسب اقتصادی بسترهای لازم برای سرمایه گذاری خارجی وجود ندارد یعنی حتی سرمایه گذاران داخلی هم در این شرایط حاضر به انجام سرمایه گذاری در ایران نیستند و ترجیح می دهند در خارج از کشور سرمایه گذاری کنند. از این رو سرمایه گذار خارجی زمانی که با جو بی اعتمادی مواجه می شود دیگر برای سرمایه گذاری در ایران اقدام نمی کند. به منظور افزایش سرمایه گذاری خارجی در ایران در وهله اول باید رقابت ها و اختلافات بین جناحی حل شود و سپس تصیماتی که از سوی دولت و مجلس اتخاذ می شود همراه با تدبیر و عقل و منطق باشد.واقعیت این است که امروز ما شاهد عقل گرایی در دولت و مجلس نیستیم. به طوری که به رغم تاکیدها تا کنون مجلس نتوانسته است یک گزارش درست و درمان در مورد صورت های مالی مناطق آزاد منتشر کند. در نتیجه شاهدیم که فعالیت ها و تصمیمات به درستی پیش نمی رود. از این رو به منظور ایجاد انگیزه برای حضور سرمایه گذاران خارجی و داخلی باید مسئله مبارزه با فساد جزو اولویت اصلی اقتصاد کشور باشد. چرا که مشکل اقتصاد ایران رانت و فساد است، از سوی دیگر گروه های سیاسی باید تعریف جامع و مشترکی را از منافع ملی کشور ارائه بدهند. در غیر این صورت خارجی ها حاضر نمی شوند که با حضور در ایران منافع خود را به خطر بیندازند. به خاطر داشته باشیم که پس از اجرای برجام هیات های مختلف تجاری به ایران آمدند  اما هیچ یک از این آمد و شدها منتج به انعقاد قرار اقتصادی نشده است.

فارغ از تاثیر تحولات خارجی در اقتصاد ایران سیاست های اقتصادی دولت را طی سه سال گذشته چگونه ارزیابی می کنید؟

دولت توانسته  با تلاش های خود نرخ تورم را تک رقمی کند البته بخشی از تورم کشور تحت تاثیر تورم جهانی است. براساس برآوردهای صورت گرفته متوسط جهانی نرخ تورم یک سوم نرخ تورم ایران است. نکته دیگر این که وضعیت اسفناک اقتصادی کشور ثبات در وضعیت نرخ کنونی ایران به شدت زیر سوال است چون  رونقی در اقتصاد کشور وجود ندارد و  به دلیل تعمیق رکود تقاضای موثری در اقتصاد ایجاد نشده است. در این میان دولت تلاش می کند با کاهش حجم تقاضا نرخ تورم را کنترل کند اما این سیاست به شدت به تعمیق رکود در اقتصاد کشور دامن زده است. واقعیت این است که در حال حاضر تعادلی میان عرضه و تقاضا در اقتصاد کشور وجود ندارد و قدرت درآمد خانواده های  ایرانی به دلیل افزایش نرخ بیکاری کاهش یافته است. در این شرایط شاهدیم دولت در هدف گذاری های برنامه ششم توسعه  را رسیدن به نرخ بیکاری تک رقمی قرار داده است اما این هدف گذاری به هیچ عنوان واقع بینانه نیست. میان نرخ بیکاری و نرخ رشد تولید ناخالص داخلی رابطه معکوسی وجود دارد. به این مفهوم که هر چه نرخ رشد تولید بیشتر باشد میانگین نرخ بیکاری کمتر خواهد بود. دولت در حالی میانگین نرخ رشد اقتصادی را در فصل بهار ٤ درصد اعلام کرده است که این نرخ رشد به دلیل اینکه متاثر از درآمدهای نفتی است نمی تواند در وضعیت نرخ اشتغال کشور تاثیری داشته باشد.