امید

سریال معمای شاه به کارگردانی محمد ورزی، 80 قسمت دارد که اکنون در حال پخش از شبکه یک سیما است. سریالی با ژانر تاریخی که سعی کرده آنچه قبل از انقلاب اسلامی تا زمان خروج شاه از ایران و به رهبری رسیدن آیت الله خمینی، بر کشور را روایت کند. هر چند که به گفته کارگردان این فیلم هزینه‌های میلیاردی صرف ساخت فیلم و همچنین5 سال هم زمان برای ساخت آن صرف شده اما به گفته برخی منتقدان این سریال، روایتی جهت گیرانه دارد. چراکه با حذف برخی شخصیت‌های تأثیرگذار و کمرنگ جلوه دادن نقش تاریخی آنها و همچنین روایت‌هایی از شخصیت‌هایی چون آیت الله طالقانی، این جهت گیری بیش از پیش به چشم می‌آید. در همین زمینه چندی پیش سید محمود کاشانی فرزند آیت‌الله کاشانی هم به این سریال اعتراض کرد و گفت که سازندگان سریال قصد دارند بر ایستادگی کاشانی در برابر مداخله بیگانگان سرپوش بگذارند. وی همچنین محمدرضا ورزی کارگردان این سریال را به دروغ پردازی در «پدرخوانده» و «کاخ تنهایی» متهم کرده بود.حال اما اعظم طالقانی، فرزند آیت الله طالقانی هم به جرگه منتقدان این سریال پیوسته است. او در گفت‌و‌گو با «امید ایرانیان» تاکید می‌کند که برخی واقعیت‌ها در سریال مذکور تحریف شده است و برخی شخصیت‌های تأثیرگذار –تا قسمتهای پخش شده این سریال -حذف شده‌اند که تحریف تاریخ به معنای واقعی است.

مشرح این گفت‌و‌گو در ادامه می‌آید:

خانم طالقانی، به نظر شما سریال معمای شاه به کارگردانی محمد ورزی که این روزها از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در حال پخش است، تا چه اندازه توانسته واقعیت شخص آیت الله طالقانی را به تصویر بکشد و آن چه که به تصویر می­کشد تا چه حد با واقعیتی که شما از ایشان می­شناسید، مطابقت دارد؟

آن چه که سریال معمای شاه از پدر من، آیت الله طالقانی به تصویر کشیده است، از نظر ما شاید پنجاه درصد و در بهترین حالت، شصت درصد مطابق واقعیت ایشان است.

در قسمتی از سریال معمای شاه که دوشنبه، ششم دی ماه جاری پخش شد، آیت الله طالقانی در زندان در حال مصرف سیگار تصویر شده­اند. فارغ از سنجش و قضاوت مصرف سیگار، آیا این تصویر مطابق با واقعیت است؟

بله در قسمتی از این سریال که اخیراً پخش شد، ایشان در حال مصرف سیگار بودند. من باید نکته­ای را عرض کنم، اینکه شما جوان­ها تقصیر ندارید. در آن دوران نبودید و از برخی مسائل خبر ندارید. اما توصیه‌ام این است که بیشتر تحقیق و مطالعه کنید. اگر تاریخ را بخوانید می‌بینید که در آن دوران  فشار زیادی بر ایشان تحمیل می‌شد. پدرم تا اندازه‌ای در فشار بودند که حتی در این سریال هم نصیری می­گوید «چه قدر طالقانی به زندان رفته و بیرون آمده است.»  پاکروان هم در پاسخ به تصیری می­گوید «حال این دفعه می­فرستمش زندان و زمین­گیرش می­کنم». اتفاقاً ایشان را فرستادند و 10 سال هم محکومش کردند.

در آن زمان من متوجه بودم مصرف سیگار ایشان نه به خاطر تفریح بلکه به خاطر فشارهایی بود که بر ایشان تحمیل می‌شد. با تمام آن احوال، ایشان سعی می­کردند به خودشان مسلط باشند. اما پس از این زندان آخری که پنج سال مدتش بود و با آیت الله منتظری با هم آزاد شدند، یک روز به منزل ما آمدند و گفتند «من می­خواهم با خودم خلوت کنم. می­‌خواهم به خودم فکر کنم». به ایشان گفتم «یعنی چه که می­خواهید با خودتان خلوت کنید»؟ گفتند «یعنی این که من از خانواده­ام توقعی ندارم که از من پذیرایی کنید یا نکنید، فقط می­خواهم در خلوت خودم باشم». من واقعاً نمی­دانستم این جمله که می­‌خواهم با خودت خلوت کنم یا خودسازی کنم و غیره یعنی چه. فکر می­کردم ایشان می­‌خواهند به سر و وضع، لباس و این مسائل خود بپردازند و توجه بیشتری کنند. بعداً متوجه شدم که منظور ایشان از آن شرایط چه بوده است. بنابراین می‌خواهم بگویم که ایشان همیشه و همه جا هم سیگار نمی‌کشیدند. معمولاً با خودشان خلوت می‌کردند. بنابراین با نشان دادن این تصاویر نه نقش پدرم در انقلاب کمرنگ می‌شود و نه اینکه چهره او مخدوش می‌شود.

سپس انقلاب سال 1357 پیش آمد و ایشان در آن شرایط باز هم منزلشان پایگاه انقلاب شده بود؛ منزل تبدیل به دفتر شد. اما ایشان مجبور بودند جایی تهیه کنند چرا که مردم مرتباً امانت­هایی به دفتر ایشان می­آوردند ؛ از پول گرفته تا جواهر و اسلحه که باید جمع­آوری می­شدند، محاسبه می­شدند و به محله­ها می‌رسیدند. 

پس در واقع به نظر شما، مصرف سیگار ایشان به دلیل فشارهای خاص و زیادی بود که رویشان وجود داشت. درست است؟

بله. بنا بر آن چه که پیش­تر گفتم، ایشان همیشه شرایط خاصی داشتند و زیر فشار زیادی بودند. هنگامی که ایشان به بافق کرمان تبعید شده بودند، من هم کنارشان بودم، می­دیدم که شب تا صبح ایشان بیدار می­شوند، دستش را به پشتش می­‌زند و دائم راه می­رود و برای اعدام­هایی که در تهران صورت می­گرفت، مثنوی، قرآن و نماز می­خواند. شب تا صبح ایشان در فشار بود و اصلاً خواب نداشت.

من از ایشان می­خواستم که کتاب‌های تفاسیرشان را کامل کنند. اما ایشان به من پاسخ دادند که «من باید دو تا لومینال 5 بخورم تا بتوانم یک ساعت بخوابم. من نمی­توانم استراحت کنم که فکرم را آزاد کنم برای نوشتن تفاسیر. شرایطم شرایط خیلی سختی است».

ایشان 69 سال داشتند که از دنیا رفتند ولی این قدر ناراحتی کشیده بودند که اندازه نداشت. من زندان رفتن­های ایشان را به یاد دارم. از یک شب تا یک هفته و تتا تا یک سال هم به زندان رفته بودند حتی حکم 10 سال زندان هم داشتند. البته حکم ده سال ایشان به شش سال کاهش پیدا کرد و بعد از شش سال آزاد شدند. البته شش سال پیاپی بدون مرخصی و غیره.  الآن برای این زندانیان مرخصی وجود دارد و شرایط با زندان رفتن در آن سالها، تفاوت دارد. ما همیشه باید این افراد را پشت میله­های زندان می­دیدیدم واین دردناک بود.

بنابراین می‌­خواهم بگویم که ایشان به عنوان تفریح و استراحت سیگار نمی­‌کشیدند. اما عکس ایشان را هنگامی که سیگار به دست داشتند روی جلد مجلات انداختند و برخی بدگویی‌های زیادی کردند. مثلاً می‌گفتند که این چپگراها سیگار می­کشیدند و مثلاً علامت چپ بودنشان همین بود. خب، دکتر علی شریعتی هم سیگار می­کشیدند. این­ها ملاک این نیست که این افراد برای خوشی و راحتی سیگار می­کشیدند. در آن سال‌ها و شرایط جامعه سیگار کشیدن زن و مرد هم نداشت و عادی بود.

به نظر می‌­رسد که تهیه­‌گنندگان سریال معمای شاه، آیت­‌الله منتظری را به عنوان یکی از روحانیون سیاسی آن دوره که البته حضور پررنگی نیز داشته است، در این سریال حذف کرده‌­اند. نظر شما درباره این حذف چیست؟ از دیدگاه و در خاطرات شما به عنوان فردی نزدیک به آیت­‌الله طالقانی، ایشان چه اندازه در آن دوره فعالیت داشتند و ارتباط میان آیت‌­الله طالقانی و آیت‌­الله منتظری چگونه و در چه حد بود؟

اگر تهیه‌­کنندگان این سریال، نقش آیت‌الله منتظری را از آن حذف کرده باشند، بسیار تاریخ را دچار انحراف کرده­اند. حذف آیت‌الله منتظری از تاریخ به معنای تحریم واقعیت تاریخی ایران است.  البته ممکن است در سریال هنوز  به آن زمان نرسیده باشند. اما به هر حال آیت‌الله منتظری و کارهایی که انجام داده و روابط نزدیکی که با حضرت امام  و نقشی که در انقلاب اسلامی داشته، قابل تحریف نیست چراکه بسیار پر رنگ بوده است. یعنی شما به هر زمان از تاریخ در قبل یا بعد از انقلاب اشاره کنید، نقش آیت الله منتظری و فعالیت‌های ایشان را می‌بینید.

من خاطرم هست که سال 1354 که دستگیر شدم و حتی قبلش که به ملاقات پدرم می­رفتیم، آیت الله منتظری هم در این ملاقات­ها بودند. اما متأسفانه در این فیلم از مبارزات و فعالیت­های ایشان چیزی دیده نمی­شود. شاید البته هنوز زمانش نرسیده باشد. ایشان در سال 1345 همراه پسرشان دستگیر شدند و تبعیدها و زندان­های بسیاری را در مسجد سلیمان، نجف آباد، طبس، خلخال، سقز و غیره تجربه کردند. ایشان در رابطه با رفراندوم و مسائل بسیار دیگری مثل روحانیت بازداشت شدند و در نهایت در سال 1357 همراه با آیت­الله طالقانی از زندان آزاد شدند. این مبارزات ایشان غیر قابل حذف است. نمی‌دانم چه طور وقتی به قسمت‌های زندان رفتن پدرم اشاره می‌کنند، آیت الله منتظری را نشان نمی‌دهند؟ مسئله مهم دیگری که می­توان به آن اشاره کرد، طبق اطلاعاتی که داریم، تلاش­های آیت­الله منتظری و برخی روحانیون بوده تا آیت­الله خمینی طی نامه­ای از سوی علما و اساتید حوزه علمیه، به عنوان مرجع تقلید انتخاب شوند و دادگاه نتواند برای ایشان حکم اعدام صادر کند.بنابراین چه طور می‌توان نقش به این مهمی را حذف کرد؟ واقعاً جای سؤال دارد.

درباره حصر ایشان هم صحبت­ها بسیار مفصل است که طی نوشته­هایم که در آینده نزدیک منتشر خواهند شد با آن­ها آشنا خواهید شد.

چه خاطراتی از ارتباط میان این دو شخصیت در ذهن دارید که گویای حضور آیت­الله منتظری در آن برهه زمانی و ارتباط ایشان با آیت­الله طالقانی است؟

در سال 1354 تا 1356 که من هم در اوین بودم، خاطرم هست که مرحوم طالقانی، آیت‌­الله منتظری، آقای هاشمی رفسنجانی و تعداد دیگری از روحانیون همه با هم در یک بند زندانی بودند. یاد دارم که آیت­الله طالقانی به من می­گفتند که حال جسمانی آیت­الله منتظری به قدری بد است که وقتی تشنج می­کند، از این سمت اتاق به سمت دیگر پرت می­شود. هنگامی هم که برخی فعالان حقوق بشر به بازدید زندان می­آیند، آیت­الله منتظری به آن­ها با زبان انگلیسی می­‌گوید که درباره این چیزها با من صحبت نکنید و آن­ها هم پاسخ می­دهند که فهمیدیم چه می­خواهید بگویید؛ چرا که شکنجه­ای که به ایشان داده بودند بسیار سنگین بود. به خصوص به خاطر ضرباتی که بر گوش ایشان وارد کرده بودند، گوش ایشان عفونت کرده بود و تا 6 ماه از آن عفونت می­آمد.

پس در واقع حذف ایشان از این سریال- البته اگر به قول شما زمانش رسیده باشد و این حذف صورت گرفته باشد- تاریخ معاصر ایران را به خصوص در ابعاد مرتبط با انقلاب 1357 دچار تحریف کرده است؟

بله. ایشان به قدر کافی زجر کشیده در آن نظام و در این انقلاب زحمت و رنج کشیده است. خودش و خانواده­اش مظلومند. درست نیست که حق خانواده­ای که هم شهید داده، هم مظلومند، هم زحمت و زجر کشیده­اند و خون دل­ها خورده­اند، در این جامعه ضایع شود. یک کلمه هم حرف بزنند، می­روند دادگاه و محاکمه می­شوند. خیلی‌ها بوده­اند که حرف­های ناحق و نامربوط زده­اند و هیچ دادگاهی هم نرفته­اند و هیچ محاکمه­ای هم نشده­اند.

حال یک کسی آمده از خاطرات، مدارک و مستندات آیت­الله منتظری مطالبی را مطرح کرده تا به خصوص کسانی که متهمند از خودشان دفاع کنند و بگویند که برای مثال چنین چیزی نبوده است؛ این به نفع نظام بود. اما به جای بهره­برداری درست، بهره­برداری نادرستی از آن شد.