امید

خاطره‌گویی میهمانان از طالقانی
مصطفی معین، لطف‌الله میثمی، ولی‌الله شجاع‌پوریان، احمد زیدآبادی، احسان شریعتی،‌ محمد بسته‌نگار، ابراهیم یزدی، محمدی‌اردهالی، سعید لیلاز، هادی خانیکی، محمد ملکی، شاه‌حسینی، کیوان صمیمی، غلامعباس توسلی، هاشم صباغیان، ابوالفضل قدیانی، فیض‌الله عرب‌سرخی، مجيد توكلي و جمعی از فعالان سیاسی ملی- مذهبی از جمله کسانی بودند که در مراسم تجلیل از طالقانی حضور داشتند.
میزگردی با حضور محمدمهدی جعفری، محمد محمدی‌گرگانی و لطف‌الله میثمی، از مبارزان قبل از انقلاب، آغاز شد. مجری اين ميزگرد اعظم طالقانی، دختر آيت‌الله، بود. جعفری از جلسه‌های تفسیر قرآن طالقانی می‌گوید و میثمی از تاریخچه زندگی سیاسی آیت‌الله سخن می‌راند، محمدی‌گرگانی هم از خاطرات خود با «پدر طالقاني» در زندان اوین می‌گوید.
جعفری به بحث تفسیر قرآن مرحوم آیت‌الله طالقانی پرداخت و با اشاره به کتاب «پرتوی از قرآن» گفت: «این کتاب با سایر کتاب‌های تفسیر قرآن تفاوت ماهوی دارد. طالقانی قرآن را کتاب طبیعت و هستی می‌دانست. طالقاني قرآن را تنها یک متن مقدس صرف نمی‌دانست بلکه به آن به‌عنوان یک راهنمای عملی نگاه می‌کرد. او با اشاره به آیاتی از قرآن افزود: «مرحوم طالقانی بر اساس نگاه قرآنی به کسانی که به‌دنبال برپایی قسط بودند احترام می‌گذاشت». او در توصیف شخصیت طالقانی گفت: «آیت‌الله طالقانی با سوسیالیست‌هایی که به‌دنبال عدالت اجتماعی بودند همانند مبلغان مذهبی مبارز برخورد می‌کرد».
زندان درزندان
جعفری با اشاره به صف‌بندي‌ها در داخل زندان افزود: «درحالی‌که برخی، مارکسیست‌ها را نجس می‌دانستند، مرحوم طالقانی می‌گفت که «مگر مجبوری که بپرسی خدا را قبول دارد یا نه؟» و همچنین ایشان سر سفره آنها می‌نشست.به گفته جعفری، طالقانی در تفسیر خود از قرآن هرگز نمی‌گوید آن چیزی که من تفسیر کردم درست و به‌غیر از آن چیزی نیست. طالقانی از نظرات دیگران بااحترام یاد می‌کرد و آن را در کتاب‌های خود نقل می‌کرد.او همچنین درباره واکنش برخی به تفسیر قرآن طالقانی گفت: «عده‌ای تفسیر ایشان را در زندان تحریم کردند چون مدعی بودند که ایشان تفسیر تکاملی را مطرح کرده است. به گفته جعفری، «عده‌ای به مرحوم می‌گفتند تو ولایت نداری و تبلیغ سنی‌گری می‌کنی درحالی‌که ایشان هیچ‌وقت از قرآن منحرف نشد». به عقیده جعفری، مسئله، درزندان‌بودن مرحوم طالقانی نبود بلکه به نظر او «برخی برای مرحوم طالقانی در زندان، زندان درست کرده بودند».
دوستی با مصدق
لطف‌الله میثمی دومین‌نفر حاضر در ميزگرد بود که حول تاریخچه سیاسی طالقانی به ایراد سخنانش پرداخت. میثمی با اشاره به اینکه از زمان آشنایی او با آیت‌الله طالقانی ٥٦ سال می‌گذرد، گفت: «آقای طالقانی به عنوان یک آیت‌الله و یک فقیه، مصدق را پذیرفت و چرایی این مسئله مهم است». او در تشریح این مسئله گفت: «چون مصدق احیای قانون اساسی مشروطیت را سرلوحه کار خود قرار داده بود، به‌همین‌خاطر مرحوم طالقانی ایشان را پذیرفت». به گفته او، «در سال ٥٢ ایشان به من گفتند که اگر مارکسیسم به طبقات اصالت می‌دهد، اسلام به تغییر طبقه اصالت می‌دهد. با توجه به این مسئله، دکتر مصدق بیش از هر فرد دیگری در عصر ما تغییر طبقه داد و از طبقه سلطنتی قاجار به طبقه ساده در احمدآباد رفت. این‌چنین تغییرطبقه‌ای با جوهر دین سازگار است». او افزود: «از آنجایی که مصدق راست‌گو بود و همه‌چیز را به مردم می‌گفت، در نتیجه بازار جاسوسان راکد شده بود». او همچنین با اشاره به بنیان‌نهادن نهضت آزادی توسط مرحوم طالقانی افزود:  «طالقانی به‌عنوان یک آیت‌الله و مفسر قرآن، حزب نهضت آزادی را تشکیل داد و این کار او موجب شادی بچه‌های مذهبی شد».
میثمی در پاسخ به پرسش مجری جلسه مبنی‌بر اینکه آیا آیت‌الله طالقانی به‌طور مطلق به مبارزه مسلحانه اعتقاد داشت یا آن را دوره‌ای می‌دانست؟ گفت: «خط‌مشی، دوره محدودی دارد. من خودم چریک بودم، اما بعد از انقلاب انرژی خود را روی مسائل فرهنگی متمرکز کردم. دلیلی ندارد که مبارزه مسلحانه ابدی باشد. در آن زمان بسیاری از بزرگان از جمله مرحوم مطهری و باهنر هم مبارزه مسلحانه را تأیید می‌کردند».
پدر  ایدئولوژیک دانش راهبردی
لطف‌الله میثمی در ادامه تشريح منش سیاسی آیت‌الله گفت: «من ایشان را پدر ایدئولوژیک دانش راهبردی می‌دانم. چون راهبرد مراحلی دارد و آقای طالقانی تفسیر تکامل یا زمان‌محوری‌ای که در قرآن مطرح کرد، خیلی مهم است. اگر ما بخواهیم استراتژی را تعریف کنیم، اصول در بستر زمان، استراتژی می‌شود. یعنی اگر عنصر زمان را در محور دین متوجه نشویم نمی‌توانیم به راهبرد برسیم». او با اشاره به روحیه والای طالقانی، یکی از خاطرات خود را نقل کرد و گفت: «وقتی که قبل از انقلاب  آقای طالقانی را از زندان آزاد کردند و در بیمارستان بستری بودند، من به ملاقات ایشان رفتم که وقتی احوالشان را پرسیدم، گفتند که من در این فکرم که آیا ما سازش کردیم که ساواک شاه ما را آزاد کرده است؟ مرحوم طالقانی گفت: «به این نتیجه رسیده‌ام که احتمالا ما را آزاد کرده‌‌اند که مردم در پشت‌سر ما صف ببندند و به این ترتیب در رهبری انقلاب یک انشقاقی ایجاد شود {بنابراين بايد مراقب باشيم}؛ يعني او هرگز به دنبال رهبري‌طلبي و مطرح‌كردن خود نبود»
عاشق طالقانی
در ادامه برنامه، محمد محمدی گرگانی با تشریح وضعیت سیاسی و اجتماعی سال‌های قبل از انقلاب گفت: «آن زمان دوره جنگ سرد بود. عصری بود که یک طرف بازنده و طرف دیگر برنده می‌شد، در حالی که امروز صحبت از برد - برد است. در آن زمان قهرمان چه‌گوارا بود نه ماندلا». او با بیان خاطره‌ای به توصیف روحیه و شخصیت طالقانی پرداخت و گفت: «یک‌بار وقتی من برای ایشان در مورد تفاوت مائو و لنین صحبت می‌کردم یکی از آقایان که با ما هم‌بند بود به کنایه گفت که احتمالا مائو نماز شب هم می‌خوانده که مرحوم طالقانی با خنده به وی گفت که ‌ای عوام اول گوش کن که چه می‌گوید و بعد او را نقد کن».گرگانی با بیان اینکه آیت‌الله طالقانی با تمام بزرگان بهترین رابطه را داشت، افزود: «طالقانی در بدترین شرایط هم به کسی اهانت نکرد، همان‌طور که علیه مارکسیست‌ها نیز تعبیر نامناسب به کار نبرد، و پشت‌سر آنان یک حرف غلط نزد، در حالی که همواره استقلال خود را حفظ می‌کرد».به گفته او، «در آن زمان که بازی برد و باخت بود، طالقانی به هیچ کسی اهانت نکرد و وقتی در زندان اعلام کردند که قرار است پرویز ثابتی(مرد شماره دو ساواک) بیاید و من برای ایشان توضیح دادم که وی چه نوع انسانی است، مرحوم طالقانی گفت او هر که باشد انسان است؛ به گونه‌ای با او حرف بزنیم شاید دلش نرم بشود».پس از پخش کلیپی کوتاه از مبارزات طالقانی و مراسم تشییع جنازه او، محمدمجتهد شبستری به جایگاه برای ایراد سخنرانی دعوت شد.
نقد پوياي قدرت
شبستری در سخنان خود به تشریح کتاب «بحثی پیرامون مرجعیت و روحانیت» که نوشته جمعی از بزرگان از جمله شهید مطهری و شهید بهشتی است، پرداخت.او یادآور شد که آیت‌الله طالقانی با دو قدرت سیاسی و روحانیت در زمان خود روبه‌رو بود. شبستری افزود: «در سال‌های پیش از انقلاب نقد قدرت دینی بسیار پویاتر و زنده‌تر بود...». او این پرسش را مطرح کرد که با توجه به تشکیلات عظیم موجود در کشور آیا ما با پیشرفتی در این زمینه مواجه هستیم یا خیر».اکنون که قریب به ٣٦ سال از مرگ طالقانی می‌گذرد، به نظر می‌رسد میراث فکری و خط‌مشی سیاسی او  هنوز در تاروپود فکری- سیاسی جامعه ایرانی از چنان تأثیر ماندگاری برخوردار است که پیونددهنده نسل انقلاب و بعد از انقلاب است. شاید جنس آزادانديشي طالقاني دليل این پیوند بوده باشد.