امید

به گزارش امیدنامه ،ماجرا از  آنجا آغاز شد که روز پنج شنبه سخنرانی وزیر بهداشت در اصفهان منتشر گردد. سعید نمکی در این سخنرانی به تندی وضعیت تحقیقات درباره کرونا به ویژه در مجموعه معاونت خود را زیر سوال برد. انتقاد‌های ملک زاده، معاون مستعفی وزارت بهداشت چند بعد داشت که از اظهارات نمکی درباره مسیر تحقیقات پزشکی کشور آغاز می‌شد و با انتقادات بسیار تند از او در نحوه مدیریت بحران کرونا ادامه می‌یافت.

به نظر می‌رسد مشابه این انتقاد‌ها را بسیاری از مقام‌های پزشکی کشور و متخصصان این حوزه نیز از مدت‌ها قبل به سعید نمکی داشته اند، اما نامه معاون وزیر، جانی دوباره به انتقاد‌ها بخشید و آن را جدی‌تر از قبل کرد.

به عنوان نمونه، مصطفی معین، رییس شورای عالی نظام پزشکی پس از این ماجراها، از عملکرد وزیر بهداشت انتقاد کرده و با صراحت گفته «اخلاق و رفتار و تدبیر مدیریتی آقای وزیر، یکی از علل اصلی تداوم امواج مهیب کرونا و کشتار گسترده کادر‌های پزشکی، پرستاری و عموم ملت» بوده است.

سخنان نمکی با نامه‌ای بی‌سابقه از سوی ملک‌زاده همراه شد. نامه‌ای که هم استعفا بود و هم شورش علیه وزیر. ملک‌زاده در این نامه سیاست‌های مدیریتی نمکی را به شدت نقد کرده و از عملکرد تحقیقاتی وزارت بهداشت دفاع کرده است.

استعفای رضا ملک‌زاده بحران مدیریتی مهمی در وزارت بهداشت ایجاد کرده و بسیاری معتقدند یا باید وزیر استعفا دهد و یا اینکه رییس جمهور او را بر کنار کند. 

کشف احمدی نژاد؟

از بعد سیاسی نیز، اصولگرایان به تدریج در حال صف کشیدن پشت سعید نمکی و حمایت از او در مقابل معاون مستعفی وزارتخانه هستند؛ در این میان دسته‌ای از اصولگرایان پا را فراتر نهاده و حرف از یک خیانت را به میان آورده اند. استناد آن‌ها به اظهارات اخیر محمود احمدی نژاد یک روز پیش از کناره گیری ملک زاده است که مدعی شده بود: یکی از مسئولان وزارت بهداشت در ازای گرفتن پول، امکان آزمایش برخی دارو‌ها را در تحقیقات سازمان بهداشت جهانی روی ۳۵۰۰ نفر از ایران فراهم کرده؛ در حالی که در کل دنیا فقط ۸۰۰۰ نفر حاضر به این آزمایش‌ها شده‌اند.

حالا اصولگرایان این اظهارات را دست گرفته اند و مدعی شده اند که بعد از «افشاگری احمدی‌نژاد»، «موج استعفا در وزارت بهداشت» به راه افتاده. این ادعا سه وجه دارد. اول اینکه منظور اصولگرایان از «موج استعفا»، به جز کناره گیری ملک زاده، استعفای علی نوبخت است. اما این استعفای حتی با ادعای اصولگرایان هم همخوانی ندارد. چراکه نوبخت فقط ۴ روز بود که از سوی نمکی به عنوان «نایب‌رییس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا» منصوب شده بود و از طرفی، سمت او نیز ارتباطی با حوزه مورد ادعا یعنی «تحقیقات» وزارت بهداشت نداشت.

وجه دیگر ادعا، برجسته سازی نام محمود احمدی نژاد به عنوان «افشاگر» این ماجراست. این در حالی است که آنچه احمدی نژاد گفته بود یک ماه پیش هم از سوی برخی مطرح شده بود و در واقع رییس دولت‌های نهم و دهم هیچ کشف ادعایی جدیدی انجام نداده بود که بتوان گفت پس از اظهارات او، معاون وزیر بهداشت استعفا داده.

وجه سوم این است که از قضا، در همان زمانی که این ادعا مطرح شده بود، خود ملک زاده به آن پاسخ داده بود و اتفاقا بر اساس پاسخ او، ادعای مطرح شده - که احمدی نژاد نیز عینا همان را تکرار کرد - حتی در آمار و ارقام نیز اشتباه بوده. ملک زاده روز ۶ آبان - یعنی ۲۳ روز قبل از آنکه احمدی نژاد به زعم اصولگرا‌ها دست به افشاگری بزند - در پاسخ به این شائبه که «وزارت بهداشت از بیماران کرونایی کشور به‌عنوان موش آزمایشگاهی در یک تحقیق بین‌المللی درباره میزان اثرگذاری دارو‌های پیشنهادی استفاده کرده است» گفت: «این سخن دروغ است؛ ما ۳۵۰۰ نفر را در این مطالعه شرکت دادیم این در حالی است که در کشوری مانند انگلیس مطالعه مشابهی با ۱۲ هزار نفر انجام شده است؛ ثانیاً این دارو‌ها دارو‌هایی هستند که مردم قبلاً نیز استفاده می‌کردند و ما فقط این ۳۵۰۰ نفر را دقیق چک کردیم.»

کرونا و طب سنتی

از زمان آغاز بحران کرونا تاکنون بار‌ها و بار‌ها افرادی مدعی طب اسلامی و نیز طب سنتی ادعا کرده اند که دارو‌های موردنظر آن‌ها بیماری کرونا را درمان می‌کند. گستره این دارو‌های ادعایی از روغن بنفشه تا ادرار شتر را شامل می‌شد. به جز این موارد پرحاشیه، برخی متخصصان البته تاثیر شماری از دیگر دارو‌های گیاهی را رد نمی‌کنند، اما از نظر آنها، این اثرگذاری باید در آزمایشگاه‌ها و به روش‌های علمی، تایید شوند نه اینکه صرفا ادعایی درباره آن مطرح شود.

به نظر می‌رسد یکی از دلایل استعفای ملک زاده آن است که او معتقد است وزیر بهداشت بدون در نظر گرفتن تاییدیه‌های علمی به این باور‌های خرافی پروبال داده و باعث تضعیف پزشکی نوین و قدرت آن در ارائه گزاره‌های درست به مردم شده است. این موضوع از متن استعفای معاون سابق وزیر بهداشت هم مشخص است؛ آنجا که او خطاب به وزیر بهداشت یکی از دلایل استعفایش را «ادعا‌های بی اساس جناب عالی [سعید نمکی]و سازمان غذا و دارو در خصوص موثر بودن دارو‌های گیاهی» دانسته که به اعتقاد ملک زاده «بدون هیچ مبنای علمی و پژوهشی و مطالعات بالینی کافی صورت گرفته» است. ملک زاده در همان متن استعفایش با صراحت بیشتری از «دفاع و اقدام» وزیر بهداشت از «ادغام طب سنتی در نظام شبکه بهداشت و درمان کشور که می‌تواند شبکه بهداشت و درمان ایران را ناپایدار و در دراز مدت تضعیف کرده و مردم را از حقوق خود در بهره مندی از درمان‌های پیشرفته پزشکی مدرن محروم سازد» نیز انتقاد کرده است.

اصولگرایان، تمام قد پشت نمکی

سعید نمکی از ابتدای شیوع کرونا تاکنون اظهارات متعددی داشته که همگی به مذاق اصولگرایان شیرین آمده. مثلا سخنان او علیه نحوه مدیریت کرونا در آمریکا و کشور‌های اروپایی با ادبیاتی که معمولا اصولگرایان از آن استفاده می‌کنند بار‌ها آن‌ها را سر ذوق آورده بود. در یکی از این اظهار نظرها، نمکی روز ۴ اردیبهشت در واکنش به اظهارات وزیر بهداشت آمریکا برای کمک به ایران نوشت: «حاضریم به مردم گرفتار آمریکا برای نجات از درماندگی دولتشان برای برون رفت از شرایط سهمگین کنونی کمک کنیم.»

دیگر اظهارات نمکی درمورد اینکه توانی بیشتر از «التماس» ندارد و یا اظهارات او درباره عدم تحقق بودجه موعود برای مبارزه با کرونا که قرار بود از صندوق توسعه ملی به این کار اختصاص یابد، نیز همگی خریداران زیادی در میان اصولگرایان داشت؛ چرا که آن‌ها این اظهارنظر‌ها را عمدتا علیه حسن روحانی و دولت او تعبیر کرده و از آن به عنوان نمونه‌هایی از عملکرد ضعیف دولت یاد می‌کردند.

همه این موارد سمپاتی قابل توجهی میان اصولگرایان و نمکی ایجاد کرده و حالا که او در معرض انتقاد‌های تند و بی سابقه قرار دارد و حتی به عنوان از او به عنوان عامل اصلی وضعیت بحرانی کرونا یاد شده و توقع پاسخگویی می‌رود، اصولگرایان به کمک او شتافته اند. مهمترین راهکار آن‌ها هم گویا فعلا حمله به معاون مستعفی وزیر است تا با تخریب او، به ارتقاء جایگاه وزیر کمک کنند. در یکی از این نمونه‌ها حتی مجلس اصولگرا نیز وارد ماجرا شده. علی خضریان نماینده مجلس در این خصوص نوشته: «از جناب رضا ملک زاده معاون مستعفی تحقیقات وزارت بهداشت شکایات متعددی پیرامون مانع‌تراشی برای طب ایرانی-اسلامی، آزمایش دارویی نامتعارف کرونا، ارایه اطلاعات به بیگانگان، تحدید جمعیت و استفاده از رانت برای شرکت دارویی وی در کمیسیون اصل نود واصل شده که طبق قانون همچنان مفتوح است.»

از طرف دیگر فعالان اصولگرا در فضای مجازی معتقدند معاون مستعفی، مدافع نظریه "ایمنی گله ای" بود که مدتی همین ایده را به روحانی هم القا کرد»؛ جالب اینجاست که حتی خود نمکی هم در این ماجرا اصولگرایان را تنها نگذاشته و در متن انتصاب سرپرست معاونت تحقیقات وزارت بهداشت به رضا ملک زاده هم تاخته و «ترویج اندیشه ایمنی دسته جمعی» را «از تراوشات» او دانسته است.

آنچه در این ماجرا تاکنون مشخص شده این است که سعید نمکی، وزیر بهداشت با وجود بحرانی شدن شرایط کرونا در کشور و جا به جا شدن چند باره رکورد ابتلا و مرگ در دو ماه اخیر، حالا نه تنها از پاسخگویی معاف شده بلکه حمایت تمام قد اصولگرایان را نیز پشت خود احساس می کند؛ اصولگرایانی که ضمن دفاع از عملکرد نمکی، اطمینان دارند با اتفاقی مانند انتخابات مجلس یازدهم، تا چند ماه دیگر پاستور  را نیز تمام و کمال فتح خواهند کرد.

رضا ملک‌زاده کیست؟
او متولد ۱۳۳۰ در کازرون در استان فارس است، دارای دکترای طب عمومی از دانشگاه شیراز، متخصص داخلی، بورد فوق‌تخصصی‌گوارش‌ و‌کبد، از دانشکده پزشکی شیراز (۶۲-۱۳۶۱)؛ فلوشیپ گوارش‌و‌کبد، دپارتمان گوارش بیمارستان Royal Free لندن، انگلستان (۱۳۶۴) است.

او در حال حاضر استاد ممتاز بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران است.

رضا ملک زاده سوابق اجرایی بلند بالایی، مهمترین آن این است که در دولت سازندگی وزیر بهداشت و درمان بود.

استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه شیراز و تهران؛ دانشیار دانشکده پزشکی دانشگاه شیراز؛ استاد بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ مدیر گروه داخلی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز؛ استاد گروه داخلی دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ استاد و رئیس بخش گوارش بیمارستان دکتر شریعتی؛ رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش‌وکبد؛ معاون دانشکده پزشکی دانشگاه شیراز؛ معاون دانشگاه شیراز، رئیس دانشگاه شیراز؛ معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ دبیر فرهنگستان علوم پزشکی کشور؛ معاون پژوهشی فرهنگستان علوم پزشک. سیاهه سوابق اجرایی ملک‌زاده است.

او کارنامه علمی پرباری هم دارد، پر از تقدیر نامه و جایزه که عبارتند از:

جایزه مخصوص جشنواره رازی به دلیل سردبیری بهترین مجله پزشکی ایران AIM) ۱۳۸۱)؛ پژوهشگر برتر جشنواره ابن‌سینا؛ رئیس مرکز تحقیقات برگزیده جشنواره ابن‌سینا؛ چهره­ ماندگار منتخب؛ لوح تقدیر و جایزه از رئیس جمهوری وقت به پاس خدمات ارزنده به عنوان وزیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ جایزه محقق برگزیده سال وزارت علوم، تحقیقات‌وفناوری پس از انتخاب به عنوان عضو TWAS؛ نشان برتر پژوهش توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مجله پزشکی ایران AIM؛ محقق برگزیده گروه علوم بالینی داخلی در چهاردهمین جشنواره تحقیقاتی علوم پزشکی رازی (۲۰۰۸)؛ جایزه اول پزشکی بالینی کشور از طرف فرهنگستان علوم پزشکی (جایزه دکترهادوی) ۱۳۹۰؛ محقق برگزیده پزشکی بالینی کشور در بین یک صد دانشمندان برتر جهان در رتبه بندی ISI) ۲۰۱۱)

تألیف ۴ و ترجمه ۲ کتاب، ۷۵ مقاله در نشریات فارسی و ۲۷۵ مقاله در نشریات بین‌المللی نیز در زمره کارنامه علمی ملک زاده است.

رضا ملک‌زاده از جمله مخالفان سرسخت طب سنتی به حساب می‌آید. او همچنین تحقیقات کورهورت را در ایران پیگیری‌ می‌کند.

اما جدای از همه این‌ها معاون مستعفی وزارت بهداشت در حوزه سیاست نیز دستی دارد. او از اعضای ارشد حزب کارگزاران است. کمتر نام او به عنوان یک سیاستمدار شنیده شده است، اما آنقدر در حزب کارگزاران نفوذ دارد که چندی پیش حسین مرعضی سخنگوی حزب او را یکی از گزینه‌های احتمالی کارگزاران برای ریاست جمهوری ۱۴۰۰ معرفی کرد.

رضا ملک‌زاده با سوابق اجرایی که دارد را می‌توان یکی از طراحان نظام سلامت کنونی کشور دانست، او یکی از طراحان سیاست‌های مقابله با کرونا در هشت ماه اخیر هم بوده است، از همین زاویه بسیاری به او انتقاد می‌کنند و می‌گویند او استعفای اخیر او "فرار به جلو" است. برخی منتقدان ملک‌زاده می‌گویند او  معتقد به راهکار ایمنی جمعی کرونا بوده است.

اتهام به ملک‌زاده
در این بین برخی ملک‌زاده را متهم می‌کنند که اطلاعات پزشکی و تحقیقاتی ایران را به خارج از کشور منتقل کرده است. این ادعا از سوی رسانه‌های اصولگرا مطرح می‌شود.

اتهامی که به مطالعات کوهورت بر می‌گردد و ملک‌زاده درباره این مطالعات در نامه به نمکی نوشت: "در خصوص مطالعات اپیدمیولوژی کووید -۱۹ نیز در حالی توان پژوهشگران ایران در این حیطه را زیر سوال برده‌اید که ایران سابقه مطالعات کوهورت آینده‌نگر وسیع را داشته و به مطالعات ملی اپیدمیولوژی آینده‌نگر در جهان شناخته شده است و تلاش‌های علمی ایران در این نوع مطالعات به همکاری‌های علمی بی‌شمار و دستاوردها و افتخارات ملی و بین‌المللی ماندگار انجامیده است. مطالعات اپیدمیولوژیک کووید -۱۹ به پشتوانه تجارب در چنین مطالعاتی در حال انجام است."

اما سایت اصولگرای مشرق ادعای دیگری در این‌باره مطرح می‌کند. این سایت ملک زاده را متهم می‌کند که اطلاعات ژنتیکی ایرانی‌ها را به کشورهای خارجی داده است.

مشرق نوشت: «دکتر ملک‌زاده اطلاعات بیش از ۳۰۰۰ بیمار کرونایی را به کشورهایی داده که تجربه ثابت کرده اگر هم داروی درمان کرونا را کشف کنند قطعاً داروی مورد نظر را در اختیار ایران قرار نخواهند داد و عجیب‌تر این که پس از این همه دست و دل‌بازی ضد امنیتی، معاون محترم وزیر بهداشت اعلام کرده داروهای گران‌قیمتی که روی این افراد آزمایش شده هیچ تاثیری در بهبود بیماری کرونا نداشته‌اند! البته این اولین گاف امنیتی ملک‌زاده نیست.»

ادعایی مشابه به همین از سوی محمود احمدی نژاد رییس جمهور پیشین مطرح شده است. با این تفاوت که او از کسی نامی نبرده است. احمدی نژاد در گفت‌وگوی اخیر خود درباره کرونا

مدعی است داروهایی که هنوز آزمایش خود را پس نداده‌اند روی مردم ایران آزمایش می‌شود.

احمدی نژاد در این باره گفت: «در یک پروژه تحقیقات بهداشت جهانی که می‌خواستند دارویی را روی یازده‌هزار نفر در کل دنیا آزمایش کنند، آن مقدار که من اطلاعات گرفتم متأسفانه 3500 مورد آن در ایران اتفاق افتاده است و من شنیدم یک فرد مسئول، قرارداد بسته و پول گرفته است. انسان چگونه می تواند این را هضم کند؟ دارند جان مردم ما را به خطر می‌اندازند؟ یک چیزی که خودشان می‌گویند اثری ندارد و باید آن را آزمایش کنند، آن وقت اجازه دهند تا آن را در ایران آزمایش کنند! بعد هم به عنوان کار تحقیقاتی قرارداد ببندند و پول بگیرند! اطلاعات مردم ما را بگیرند و به آنها بدهند؟ یک دارویی را تجویز بکنند و بابت آن پول بگیرند! حتی من شنیدم افرادی مسئول بودند و نمی‌خواستند در آن پروژه آزمایش دارو، این اطلاعات به سازمان بهداشت جهانی داده شود که عزلشان کردند، این کارها غلط است و باید درستش کنند.»

مطالعات کوهورت که به آنها مطالعات پیگیری نیز می ­گویند، گروهی از مطالعات تحلیلی مشاهده­ ای و همچنین از دسته مطالعات طولی هستند. واژه کوهورت (همگروه) را اپیدمیولوژیست­‌ها برای گروهی از افراد که از نظر یک خصوصیت مشترک می­ باشند و به دلیل آن خصوصیت در طول دوره زمانی تحت­ نظر محقق قرار می­ گیرند به کار می­ بردند. در یک مطالعه همگروهی، گروهی از افراد مواجهه یافته به همراه گروهی از افراد مواجهه نیافته، در طول یک دوره زمانی پیگیری می­ شوند و در پایان دوره بروز بیماری (پیامد) در دو گروه با یکدیگر مقایسه می ­گردد.

این مطالعات در ایران از سال 66 آغاز شده است و یکی از نمونه های موفق آن در استان گلستان پیرامون سرطان مری انجام شد.