اما  برای پرداختن به تلویزیون تئاتر ایران، بهتر است مروری کوتاه داشته باشیم به شرایط تئاتر در دوران کرونا.

با شروع پاندمی کرونا سالن‌های تئاتر در بسیاری از کشورهای جهان تعطیل و برگزاری جشنواره‌های مهم دنیا هم به زمانی بهتر موکول شد. این تعطیلات اجباری بسیاری از فعالان تئاتر در کشورهای مختلف را بر آن داشت تا شیوه‌های نوین اجرا را بیازمایند. طبیعتا مناسبات زندگی امروز، بسیاری از هنرمندان تئاتر را به فکر استفاده از فضای مجازی و شیوه‌های اجرای آنلاین سوق داد که البته نمی‌توان عنوان تئاتر را برای آن در نظر گرفت  چراکه اجرای قطعات نمایشی در فضای مجازی، مدیوم دیگری است که مناسبات خاص خود را دارد و قرار هم نیست جایگزین اجرای زنده تئاتر باشد.

در کشور ما هم تجربه‌هایی به شکل پراکنده انجام شد و برخی از فعالان تئاتر به صورت خودجوش اجراهایی را در قالب اجراهای آنلاین یا تئاتر در فضای مجازی تدارک دیدند.

این اجراها البته دیری نپایید و هر زمان که سالن‌های تئاتر فعال می‌شد، گروه‌هایی برای اجرای زنده آثار خود در سالن‌های تئاتر دست به کار تمرین و آماده سازی می‌شدند.

از سوی دیگر گفته می‌شود در بعضی از کشورها، دولت‌ها کمک‌هایی را برای جبران بیکاری فعالان تئاتر اختصاص داده‌اند ولی طبیعتا شرایط اقتصادی کشور ما چنین اجازه‌ای را به بخش دولتی نمی‌دهد. در همین گیر و دار، بحث از سرگیری تولید تله تئاتر و همکاری با تلویزیون مطرح شد که البته به نتیجه‌ای هم نرسید. اجرای تئاتر در فضای باز هم به دلیل سرد شدن هوا در نیمه دوم سال، عملا منتفی بود و در وضعیتی که امکان اجرای تئاتر و کمک دولت، به حداقل ممکن رسیده بود، از سوی مرکز هنرهای نمایشی خبر رسید قرار است سامانه‌ای با نام «تلویزیون تئاتر ایران» راه‌اندازی شود.  

فاز نخست این سامانه در آستانه برگزاری سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر با حضور تعدادی از مدیران تئاتر کشور رونمایی شد.

در این رونمایی اعلام شد داشتن پلتفرمی ویژه برای پوشش و انعکاس همه رویدادهای تئاتری اعم از اجرا و سایر برنامه‌های نمایشی در زیرمجموعه اداره کل هنرهای نمایشی و معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ضرورتی به‌حساب می‌آمد که درنتیجه طی برنامه‌ریزی منسجم، شاهد ایجاد سامانه «تلویزیون تئاتر ایران» توسط انجمن هنرهای نمایشی هستیم.

همچنین عنوان شد که این تلویزیون ظرفیتی ارزشمند برای تئاتر کشور خواهد بود و علاوه بر حوزه مستندنگاری، قرار است مکانی برای ارایه نمایش‌های ضبط شده با کیفیت بالا باشد.

حسین مسافرآستانه، دبیر سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر در حاشیه این رونمایی در گفتگو با یکی از رسانه‌هااعلام کرد تلویزیون تئاتر ایران بزرگ‌ترین درگاهی است که می‌تواند پیگیری مطلوبی از اغلب رویدادهای تئاتری برای مخاطبان سراسر کشور باشد که با توجه به تمهیدات دوستان در معاونت امور هنری، اداره کل هنرهای نمایشی و انجمن هنرهای نمایشی ایران، از هر نظر برای هنرمندان به‌منظور بازتاب رویدادهای نمایشی مقرون‌به‌صرفه است.

او توضیح داده بود ایجاد این سامانه حتی امکان آن را می‌دهد که در خلال فصول مختلف اجرا و همچنین در موسم جشنواره‌ها ویدئویی از اجرای نمایش‌های خارجی که با فضای فرهنگی ایران سنخیت دارد ولی امکان حضور فیزیکی آن‌ها در سالن‌های نمایشی ایران میسر نیست، برای استفاده عموم علاقه‌مندان به اشتراک گذاشته شود.

بدین ترتیب این انتظار ایجاد شد که قرار است این سامانه نه تنها بازتاب دهنده اتفاق‌های تئاتری ایران باشد بلکه بستری مناسب برای ایجاد ارتباط میان تئاتر ایران و دیگر کشورها ایجاد  خواهد کرد.

حالا چندین ماه از رونمایی فاز نخست این تلویزیون می‌گذرد. اگر سری به این سامانه بزنید، آرشیوی از اختتامیه دوره‌های قبل جشنواره‌های تئاتری خواهید دید همراه با میزگردها و کارگاه‌های آموزشی و یکسری آیین‌های نمایشی که ویژه  نوروز امسال تهیه شده است. ضمن اینکه مدتهاست که قرار است «بزودی» نمایش«گزارش یک مهمانی» به عنوان تئاتری اجتماعی از این سامانه ارایه شود.

قرار نیست آرمان گرا باشیم و فکر کنیم این سامانه نوپا باید به سرعت به محلی برای تولیدات تازه تئاتر تبدیل و هر روز و هر شب چندین پروژه تازه در آن بارگذاری شود ولی می‌توانیم انتظار داشته باشیم در وضعیتی که بیشتر فعالان تئاتر با مشکلات نفس‌گیر اقتصادی رو به رو هستند و هیچ فضایی برای کار و هیچ مجالی برای کسب درآمد ندارند، بخشی از بودجه تئاتر صرف تولید آثار نمایشی در قالب رادیو تئاتر یا تئاترهای ضبط شده در سامانه تلویزیون تئاتر ایران شود.

در این مدت بارها جامعه تئاتری به این موضوع پراخته‌اند که مرکز هنرهای نمایشی می‌تواند با استفاده از امکانات موجود خود همچون سالن‌های حرفه‌ای تئاتر و تجهیزات فنی، فضایی برای تولید تئاترهای ضبط شده با کیفیت بالا  ایجاد کند. به این صورت که گروه‌های نمایشی می‌توانند نمایش‌های خود را در سالن‌هایی مانند تالار وحدت یا تئاتر شهر و با استفاده از امکانات نور و صدای این سالن‌ها ضبط کنند و در مرحله بعدی، مرکز هنرهای نمایشی از طریق رایزنی با شبکه نمایش خانگی، فضایی برای ارایه این آثار در این بستر فراهم آورد.

این پیشنهاد به کرات از سوی هنرمندان گوناگون ارایه شده و بسیاری از آنان اعلام آمادگی کرده‌اند تا نمایشنامه‌های مورد نظر خود را به این شیوه ارایه کنند.

اما این پرسش همچنان در ذهن اهالی تئاتر وجود دارد که چرا مرکز هنرهای نمایشی در این زمینه نه تنها کوچک‌ترین اقدامی انجام نمی‌دهد، بلکه هیچ واکنشی هم به این پیشنهادها ندارد. حتی اگر بدبینانه، تصور کنیم رایزنی با شبکه نمایش خانگی بی‌ثمر خواهد بود، با وجود سامانه‌ای به نام تلویزیون تئاتر  ایران، طبیعتا  تئاترهای ضبط شده روی دست مرکز هنرهای نمایشی نخواهد ماند و فضایی برای ارایه این آثار در این سامانه  وجود خواهد داشت.

اما ظاهرا همین موضوع هم دومین پرسش بزرگ را در ذهن کسانی که از وجود این سامانه باخبر هستند، ایجاد کرده است (فراموش نکنیم اغلب جامعه تئاتری هنوز این سامانه را نمی‌شناسند. ایسنا در گزارش دیگری به این موضوع هم خواهد پرداخت) که چرا مرکز هنرهای نمایشی به عنوان اصلی‌ترین متولی تئاتر کشور، حتی اگر توان ، حوصله یا انرژی رایزنی با دیگر بخش‌ها (مانند شبکه نمایش خانگی) را ندارد، دست‌کم از پتانسیل و امکانات خودش برای سر و سامان دادن به اشتغال هنرمندان تئاتر استفاده نمی‌کند. طبیعتا پخش تئاترهای ضبط شده از سامانه تلویزیون تئاتر ایران دردسرهای کمتری برای مدیران این مرکز خواهد داشت.

این موضوع از فرط روشنی نیاز به توضیح بیشتری ندارد که در وضعیت فعلی نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم گروه‌های نمایشی به سرعت خطر کنند و روی صحنه بروند و سالن‌های تئاتر دوباره رونق گذشته را بازیابند و تماشاگران هم مشتاقانه بعد از یک سال دوری از تئاتر از فرط هیجان و بی‌قراری، در سالن‌ها را بشکنند. در شرایط فعلی که هیچ ثباتی وجود ندارد، چاره‌ای نیست جز روی آوردن به فضاهایی دیگر برای اشتغال خانواده تئاتر که در سخت‌ترین شرایط اقتصادی، روزگار می‌گذارنند. همه می‌دانند تئاتر هرگز منبع درآمد مطمئنی برای جامعه تئاتری نبوده و هیچ کس به واسطه کار تئاتر، ثروت هنگفتی به جیب نزده است ولی با چنین شیوه‌هایی، دست‌کم می‌توان آب باریکه‌‎ای برای اهالی تئاتر دست و پا کرد که ناچار نشوند به اموری بسیار دور از حرفه اصلی خود روی آورند.