امید

چنین نشست هایی در طول نزدیک به یک دهه توسط هیات های متفاوتی از شورای عالی امنیت ملی تا وزارت امور خارجه  و در مقرهای گوناگونی از استانبول و عمان گرفته تا وین برگزار شده است که هرکدام با افت و خیزهایی همراه بود.
«وین» شهر بتهوون و پایتخت هنرمندان جهان اما میزبان مذاکراتی شد که با دوره های پیشین تفاوت داشت و مهمترین وجه تمایز اش محرمانه بودن و محرمانه ماندن محتویات مذاکرات است و مهمتر از آن پایبندی طرفین به آن، فقط به این دلیل که طرفین توافق کرده اند محتویات مذاکرات محرمانه باقی بماند و جزئیات آن به بیرون درز نکند.
این موضوع نظرات مختلفی را چه به صورت موافق و چه مخالف برانگیخت، با این پیش فرض و با توجه به اینکه در سوم آذر و پس از بیش از یک سال مذاکره محرمانه و شکل گیری توافق، این سوال مطرح می شود که چه لزومی به محرمانه بودن مذاکرات است و چرا تا این زمان چندان به این موضوع پرداخته نمی شد؟مهمتر آنکه چرا در عصر ارتباطات هنوز دیپلماسی پنهان در دستور کار قرار می گیرد؟
دیپلماسی محرمانه یا پنهان یکی از مباحث مورد توجه در حوزه روابط بین الملل است که در خصوص مزیت و مضررات آن مباحث گوناگون مطرح شده است اگرچه برخی همچون ویلسون رییس جمهور ایالات متحده در پایان جنگ جهانی اول در یکی از مفاد اعلامیه 14 ماده ای اش به دیپلماسی آشکار به جای دیپلماسی پنهان تاکید می کند و می گوید که دیپلماسی آشکار بیشتر به صلح نزدیک است، اما برخی معتقدند در عصر رسانه و شبکه های اجتماعی برای دستیابی به توافقی که اگر صورت نگیرد خطر جنگ را هم در پی دارد باید با دیپلماسی پنهان مذاکره کرد.
این گروه تنوع بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای و نقش و تاثیر توافق های اینچنینی بر ساختار یک منطقه و یا حتی نظام بین الملل را از یک سو و تضاد منافع در دستیابی به توافق میان دو کشور یا دو بازیگر بین المللی را از مهمترین دلایل ضرورت دیپلماسی محرمانه می دانند.
اگرچه تکنولوژی های نوین ارتباطات و اطلاعات، روسای سیاست خارجی را قادر ساخته است تا به رایزنی منظم‌تر و سریعتر دست یابند اما همین تکنولوژی گاهی باید محدود شود، اتفاقی که در مذاکرات میان ایران و آمریکا رخ داد و برخی مهمترین عامل موفقیت در توافق نانوشته میان ایران و آمریکا را در پنهان ماندن مذاکرات می دانند.
باوجود اینکه بهره گیری از فناوری های نوین در دیپلماسی نقش مهمی در تسهیل و تسریع مذاکرات ، تبادل و دستیابی به اطلاعات، تسریع در مبادلات، تأثیرگذاری بر افکار عمومی و افزایش مناسبات جهانی ایفا می کند و موجب کارآمد شدن دستگاه دیپلماسی کشورها می شود اما آیا باید در یک مذاکره مهم و حساس همه مردم از همه آنچه در متن مذاکرات می گذرد مطلع باشند؟
اساسا یک ملت، دولت را انتخاب می کند تا منافع اش را در داخل و خارج از محدوده جغرافیایی پیگیری نماید و قرار نیست و نباید باشد که جزء به جزء اطلاعات یک مذاکره مهم و حساس به کوچه و خیابان بیاید و افراد غیرمتخصص به بحث پیرامون آن بپردازند چه آنکه تجربه ثابت کرده است چنین رفتاری از سوی یک دولت صرفا به ایجاد یک فضای پوپولیستی کمک می نماید و اثر مثبتی بر روند یک مذاکره مهم نمی گذارد. ورود بی دلیل و بدون آگاهی افکار عمومی به روند یک مذاکره در عصر انفجار اطلاعات رخدادی خطرناک برای آن مذاکره است که تنها با دیپلماسی محرمانه می توان ان را کنترل کرد.
اگر سپهر سیاست را به حوزه های گوناگون تقسیم نماییم به میزان پیش روی از عرصه داخلی به عرصه بین المللی لاچرم اهمیت و پیچیدگی مسایل افزون تر می شود. لذا حوزه سیاست خارجی تخصصی ترین و پیچیده ترین عرصه سیاست است و این ویژگی موجب می شود فاصله آن از افکار عمومی بیشتر باشد و آداب دیپلماتیک مخصوص خود را داشته باشد. هرچه قدر بر پیچیدگی و اهمیت دیپلماسی افزوده می شود فاصله آن با رسانه ها بیشتر می شود زیرا از یک سو سطح شناخت از پیچیدگی های سیاست خارجی نزد افکار عمومی نسبت به سایر حوزه های سیاسی اندک است و از سوی دیگر ممکن است مجادلات متعدد عرصه افکار عمومی بار اضافی بر وزارت امورخارجه وارد کند مگر اینکه از دیپلماسی به عنوان ابزار تحریک افکار عمومی استفاده شود و مشی پوپولیستی دنبال گردد که ممکن است آسیبی به منافع ملی وارد کند.
البته رشد سریع فناوری های ارتباطی موجب شد تعاملات بین المللی خارج از مجاری سنتی دیپلماتیک و دولت ها با این واقعیت روبه رو شود که شکل نوینی از دیپلماسی تحت عنوان دیپلماسی مجازی وارد عرصه مجادلات بین المللی شود به همین روی در مذاکرات مهم و اثرگذاری مانند مذاکرات ایران با ایالات متحده امریکا که فارغ از اثرات دوجانبه، تاثیرات گسترده بر روابط منطقه ای و فرامنطقه ای می گذارد، باید از دیپلماسی محرمانه یا پنهان بهره برد تا روند مذاکره به دور از تنش باشد.
برخی ناظران سیاسی معتقدند که گفت و گوی ایران یا ایالات متحده آمریکا که تابو شکنی های متعدد در خود نهفته داشت به دلیل بهره گیری از دیپلماسی محرمانه و تاکید بر همین رویکرد درست و منطقی از بسیاری از گزندها دور ماند.

*کارشناس سیاست خارجی