امید

 تصميم ايالات متحده آمريکا براي خروج از برجام، ايران را در روابط بين‌الملل در موقعيت حقوقي و اخلاقي برتري قرار داده که کمتر سابقه داشته است. از نظر حقوقي، برجام توافق‌نامه‌اي چندجانبه است که همه طرف‌هاي آن که يکي از آنها ايالات متحده آمريکا بود، بايد به تمام مفاد آن پايبند باشند. مهم‌ترين طرف برجام ايران است. تمامي مراجع رسمي بين‌المللي که با برجام مرتبط‌اند، از قبيل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، اتحاديه اروپا و کشورهاي عضو برجام، تأييد مي‌کنند ايران به تعهدات خود در برجام پایبند بوده و همه آنها را انجام داده است؛ يعني ايران در موضوع برجام قواعد حقوق و نظم بين‌الملل را رعايت کرده است. به اين نکته نيز بايد توجه داشت که برجام صرفا موضوع برنامه هسته‌اي ايران را در بر مي‌گيرد. 

در مقابل، ايالات متحده آمريکا، به رياست‌جمهوري دونالد ترامپ، بدون هر دليل حقوقي‌ای از برجام خارج شد. ترامپ همه گزارش‌هاي رسمي درباره پايبندي ايران به برجام را کنار گذاشت. او در سخنراني خود چيزهايي را به ايران نسبت داد که بسياري از آنها آشکارا و به تأييد همه رسانه‌ها و دولت‌هاي جهان، دروغ محض است؛ مانند نسبت‌دادن داعش و طالبان به ايران، بمباران سفارتخانه‌هاي آمريکا در ايران و... . ترامپ در توجيه غيرحقوقي و غيراخلاقي خود براي خروج از برجام، بهانه‌هايي مطرح کرد که فارغ از درستي و نادرستي آنها، به‌هيچ‌وجه نمي‌توانند در بحث برجام موجه باشند. سياست موشکي ايران، سياست‌هاي منطقه‌اي ايران، موضوعات حقوق‌بشري و... هرچه باشند، بحث آنها مطلقا در چارچوب برجام نمي‌گنجد. کشورهاي عضو برجام فقط مي‌توانند درباره عملکرد ايران در برنامه هسته‌اي به برجام استناد کنند. اگر هريک از کشورها در ساير موارد مربوط به ايران موضعي دارند، اين مواضع مستقل از برجام بوده و اگر قرار به هر گفت‌وگويي درباره آنها باشد، اين گفت‌وگو هيچ اثري بر برجام نداشته و مستقل از آن بايد انجام شود؛ اما ترامپ چنين نکرد.  او با بدترين لحن و بي‌ادبانه‌ترين ادبيات، ادعاهايي را خارج از چارچوب برجام عليه ايران مطرح کرد و آنها را دستاويز خروج از برجام قرار داد. او نه‌فقط حقوق و اخلاق را عليه ايران مستقيما نقض کرد، بلکه به‌ صورت غيرمستقيم با اروپايي‌ها هم همين کار را کرد. معناي رفتار ترامپ نسبت به اروپا به سادگي اين است که برجام که هيچ، حقوق بين‌الملل هم مهم نيست؛ مهم آن چيزي است که آمريکا مي‌گويد، رهبري بلامنازع جهان متعلق به آمريکاست و شما هم بايد تبعيت کنيد. اتحاديه اروپا، پنج کشور بزرگ عضو برجام و سازمان ملل همگي تصميم ترامپ را مردود دانسته و قويا بر وفاداري به برجام و پايبندي به آن تأکيد کردند. شيوه تصميم، سخن و عمل دونالد ترامپ در جريان اعلام خروج از برجام به گونه‌اي بوده است که ايران را از نظر حقوقي و اخلاقي در موقعيتي ممتاز و کاملا برتر قرار داده است.  در روابط بين‌المللي ايران در 40 سال گذشته، شايد هيچ‌گاه نبوده است که در موضوعي معين ايران تا اين اندازه مشروعيت حقوقي و اخلاقي داشته باشد و سازمان ملل متحد و کشورهاي مختلف و قدرت‌هاي درجه‌اول جهان بر مشروعيت حقوقي و اخلاقي آن صحّه گذاشته باشند و ايران از اين حيث دست بالا را داشته باشد. حمايت اروپا به‌ويژه زماني اهميت بيشتر خود را نشان مي‌دهد که توجه کنيم در نظم نوين جهاني آنها همواره دنبال فرصت‌هايي بوده‌‌اند که خود را از زير سايه رهبري‌طلبي‌هاي آمريکا بيرون بکشند.  در‌عين‌حال بازي دشوار، پيچيده و شکننده‌اي است. دشواري بازي در نگهداري اين امتياز بزرگ ايران در روابط با سازمان ملل متحد و اتحاديه اروپا کشورهاي باقي‌مانده عضو برجام و روابط با شرکت‌هاي اروپايي است که لابد دولت آمريکا آنها را تحت فشار قرار خواهد داد. براي حفظ اين موقعيت برتر حقوقي و اخلاقي، حداقل توجه و تأکيد بر چند کار ضروري است؛ ايران بايد در مسائل بين‌المللي خود زبان، آداب و قواعد حقوق و روابط بين‌الملل را بيش از هر زمان ديگري رعايت کند. نبايد گذاشت اروپايي‌ها به اين برسند که غرور و حمايتشان از برجام در برابر آمريکا هدر رفته است. علاوه بر اين، حضور حرفه‌اي و کارآمد مقام‌هاي ايراني در رسانه‌هاي اروپايي نیز براي برقراري ارتباط بيشتر با افکار عمومي جهان ضروري است. وزارت خارجه بايد چنين روابطي را برنامه‌ريزي کند. همچنين در داخل بايد موقعيتي فراهم شود تا روشنفکران، روزنامه‌نگاران و سياست‌مداران مختلف، به‌ویژه آناني که در تنگناهايي غيرضرور گرفتارند، جاي سخن بيابند و فضاي عمومي کشور آرامشي آزاد را با حضور نيروهاي متنوع داخل کشور تجربه کند. يقينا رسانه‌هاي آزاد و ايمن مي‌توانند نقش مهمي در رسيدن به اين اهداف ايفا کنند.  نبايد اجازه داد کساني که در داخل يا خارج از کشور از توسعه بحران بين‌المللي عليه ايران سود مي‌برند، با نفرت‌پراکني اين موقعيت ممتاز و طلايي ايران را بسوزانند.