امید

بخشي از اين الزامات مورد اشاره رييس پيشگيري انتظامي كل كشور، مربوط به تامين امنيت بناها در مقابل سرقت و اقدامات مجرمانه است اما بخشي ديگر هم مي‌تواند به تامين امنيت شهروندان ساكن و فعال در اين بناها مربوط شود. ساختمان‌هاي ناايمن در كشور موضوعي است كه از سال‌هاي گذشته مورد هشدار مسوولان ناظر بر روند ساخت و ساز بوده چون نه تنها سهل‌انگاري سازندگان بنا طي سال‌هاي گذشته و به دنبال انگيزه سودآوري به جاي تحويل سازه‌هاي امن و مستحكم و مطابق با استانداردهاي اصولي ساختمان‌سازي افزايش يافته، شرايط جغرافيايي و اقليمي كشور هم در بروز حوادث سازه‌اي و به خطر افتادن جان و مال هموطنان تاثيرگذار است. فرونشست زمين كه حالا تقريبا تمام استان‌هاي كشور را تهديد مي‌كند علاوه بر زلزله‌خيزي و قرار گرفتن ايران روي كمربند زلزله، از ديگر مخاطراتي است كه در كنار ساخت‌وسازهاي غيراصولي و بي‌توجهي به بهسازي بافت‌هاي فرسوده يا ايمن‌سازي بناهاي قديمي، هر ازگاهي، خانواده‌هاي بسياري را عزادار كرده، باعث اتلاف و نابودي سرمايه تعداد زيادي از هموطنان شده و درنهايت، بار مالي فراواني بر دوش دولت‌ها گذاشته است. از سوي ديگر، تساهل دولت‌ها به ضرورت حفظ بناها عامل ديگري بوده كه به افزايش بروز حوادث انسان‌ساز در كشور دامن زده است چرا كه ايران، تنها كشوري نيست كه امروز داراي مدرسه و بيمارستان و ساختمان‌هاي مسكوني و تجاري با قدمت چند دهه است اما چنانكه كارشناسان حوزه ساخت و ساز بارها گفته‌اند، در  كشورهاي پيشرفته، ضرورت بهسازي ابنيه؛ چه از بابت ظاهر و نما و چه از نظر معماري و ايمن‌سازي داخل بنا، يك اجبار براي تمام شهروندان كشورهاست و به همين سبب شاهد هستيم كه مثلا اگر در يك كشور اروپايي، يك ساختمان قديمي به دليلي دچار فروريزش و بروز خسارات جاني براي شهروندان و ساكنان آن بنا مي‌شود، وقوع حوادثي از اين دست در آن كشورها، چنان نادر و انگشت‌شمار است كه تا چند روز و چند هفته، به سر خط اخبار رسانه‌هاي جهان تبديل مي‌شود درحالي كه مروري بر اخبار ايران نشان‌دهنده آن است كه تعداد حوادث مرتبط با ناامني سازه‌ها و حوادث مربوط به آن، در حدي متعدد است كه تقريبا هر روز اخباري مشابه را در رسانه‌هاي كشور شاهديم اگرچه رخدادهايي مثل فروريزش متروپل و اين تعداد قرباني كه جمعيت كل كشور را عزادار مي‌كند، بين اين حجم بالاي حوادث مربوط به ناامني سازه‌ها، كمتر و انگشت‌شمار است. 

گودهاي تهران؛ چاه‌هاي مرگبار مجوز‌دار 
طبق آخرين هشدارهاي سازمان آتش‌نشاني تهران، 33221 ساختمان ناايمن قديمي در تهران شناسايي شده كه از اين تعداد، 947 مورد برج‌هاي بالاي 12 طبقه، 3500 ساختمان پر‌خطر و 129 ساختمان در وضعيت بحراني و اغلب هم مراكز درماني هستند. در اين ميان، گودهاي رهاشده پايتخت همچون چاه‌هاي روباز كه مي‌توانند تمام جوانب خود را ببلعند و فاجعه‌اي ترسناك را رقم بزنند هم يك زنگ خطر جدي براي شهروندان هستند. 
درحالي كه از سال 1396، معاونت شهرسازي، 279 گود رها شده و فاقد عمليات عمراني را در پايتخت شناسايي كرده بود كه طبق اعلام شهرداري تهران، از اين مجموع ۲۲۱ گود فاقد عمليات عمراني بوده و از اين تعداد، ۴۵ مورد گود متعلق به دستگاه‌هاي دولتي است، از مجموع گودهاي فاقد عمليات، ۹۱ گود «پرخطر» و بيش از ۴۰ گود «ميان خطر» محسوب مي‌شوند كه طبق اعلام مسوولان وقت شهرداري تهران، گود برج ميلاد و گود متعلق به بانك صادرات در خيابان ستاري از مهم‌ترين گودهاي پرخطر پايتخت هستند. از همان سال، اعضاي وقت شوراي شهر تهران نسبت به خطرسازي غيرقابل اجتناب گودهاي رها شده پايتخت و به خصوص، گود جنب برج ميلاد هشدار داده و حتي گفته بودند كه رهاشدگي گود كنار ششمين برج بلند مخابراتي جهان باعث شده كه اين برج در معرض خطر كج شدن قرار بگيرد، با اين حال، به تازگي شهرداري تهران اعلام كرده كه ايمن‌سازي اين گود تا پايان امسال انجام خواهد شد در حالي كه معلوم نيست طي 5 سال گذشته و با وجود هشدارهاي شوراي شهر، چرا هيچ اقدامي براي ايمن‌سازي اين گود صورت نگرفته بود. 
ديروز سرپرست سازمان عمراني مناطق و نماينده معاونت فني عمراني شهرداري تهران در حاشيه بازديد از گود برج ميلاد اعلام كرد: «ايمن‌سازي گود در دو بخش عمليات اجرايي خواهد شد و اميدواريم ظرف دو هفته آينده به عمليات سرعت دهيم تا بتوانيم تا پايان سال جاري ايمن‌سازي گود را انجام دهيم.»
اين مقام مسوول در شهرداري تهران ضمن اعلام رصد روزانه «رفتار گود» اعلام كرد كه در سازه برج هيچ مشكلي ايجاد نشده است. ابراز اطمينان اين مسوول در شهرداري تهران درباره وضعيت كنوني سازه برج ميلاد در حالي است كه سال 1396، عضو كميسيون معماري و شهرسازي شوراي شهر از احتمال ريزش برج ميلاد به درون گود با عمق 40 متري يا كج شدن برج ميلاد در پي عدم ايمني گود مجاور كه از سال 1392 تا همين امروز، يك گود رها شده و ناامن محسوب مي‌شود، خبر داده بود و رييس وقت كميسيون عمران شوراي شهر تهران ضمن هشدار بابت لزوم پايدارسازي سريع گود برج ميلاد گفت: «گودي‌اي كه در جوار سالن همايش‌هاي برج ميلاد حفر شده در وضعيت مناسبي نيست و بايد هرچه سريع‌تر نسبت به پايدارسازي گود اقدام شود. اين گود در كنار سالن همايش‌هاي برج ميلاد است و فاصله قابل توجهي با برج دارد، اين گود سال‌ها پيش حفر شده و به روش نيلينگ پايدار‌سازي شده اما اين پايداري دايمي نيست و اكنون زمان آن منقضي شده و بايد مجددا پايدارسازي شود چراكه انجام نيلينگ زمان مشخصي دارد (حداكثر 4 سال) و بايد پس از انجام نيلينگ سريعا ديوار حائل و ساختمان در گود ساخته شود درحالي كه متاسفانه از مدت زمان نگهداري سازه نگهبان نيلينگ عبور كرده‌ايم. وضعيت گود در مرحله اضطراري قرار گرفته و لازم است شهرداري از لحاظ ايمني وارد شود. بررسي‌ها نشان داد كه ايمن‌سازي گود بسيار مهم و ضروري است و از آنجايي كه حل مشكلات ساخت ساختمان در اين گود زمان‌بر است، فعلا بايد موضوع پايدارسازي گود در اولويت قرار گيرد و سريعا اين مهم محقق شود.»

20درصد مدارس كشور و حدود 30درصد 
كلاس‌هاي درس پايتخت فرسوده است 
درحالي كه سال 1391، يكي از اعضاي وقت شوراي شهر تهران مدعي شد كه از مجموع 6000 مدرسه تحت پوشش وزارت آموزش و پرورش در تهران 3700 مدرسه نيازمند تخريب، نوسازي و مقاوم‌سازي است و سه سال قبل هم وزير وقت آموزش و پرورش گفته بود كه  ۳۰درصد مدارس كشور ناايمن است، ديروز معاون سازمان نوسازي، توسعه و تجهيز مدارس كشور خبر داد كه طبق اعلام سازمان آتش‌نشاني تهران، از مجموع ۲۴۲۰ مدرسه در شهر تهران، ايمني ۹۲۴ مدرسه دچار ايراد بوده و به‌طور مشخص در استان تهران، ۱۰درصد كلاس‌هاي درس، به دليل ناامني، بايد تخريب و بازسازي شود و ۱۸درصد بايد مقاوم‌سازي شود.  اما حدود دو ماه پيش از اين اعلام، معاون حفاظت و پيشگيري سازمان آتش‌نشاني تهران، جزييات بيشتري درباره وضعيت سازه‌اي و امنيت مدارس پايتخت مطرح كرد. فروردين ماه امسال، كامران عبدولي در گفت‌وگويي كه با خبرگزاري ايسنا داشت گفته بود: «مدارس تهران در شرايط ناايمني قرار دارند. براساس آماري كه از سازمان نوسازي مدارس شهر تهران دريافت كرده‌ايم، تاكنون حدود ۲۰۰۰ مدرسه به ما معرفي شده البته تعداد مدارس بيش از اين است و حدود ۲۵۰۰ مدرسه وجود دارد كه مابقي آن ۵۰۰ مدرسه در وضعيت ناپايدار و تخريب هستند. چندين بار آمار و آدرس ۲۰۰۰ مدرسه را به صورت كامل درخواست كرديم اما هنوز براي ما ارسال نشده است؛ با اين حال سازمان آتش‌نشاني به صورت خودجوش و ميداني در شهر حضور پيدا كرده و در قالب طرح‌هاي متفاوت از جمله طرح‌هاي نظام بازرسي و ايستگاه‌ محوري حدود ۹۳۰ مدرسه ناايمن را شناسايي كرده است. براي تمامي اين ۹۳۰ مدرسه دستورالعمل ايمني و اخطارهاي متعدد ارسال شده است. عمده ۹۳۰ مدرسه شناسايي‌شده دولتي هستند، از اين مدارس درخواست كرديم كه به آتش‌نشاني مراجعه كنند و پرونده تشكيل بدهند اما متاسفانه از اين تعداد فقط ۱۱ مدرسه براي تشكيل پرونده مراجعه كرده‌اند و ساير موارد مراجعه‌اي نداشته‌اند. ۱۱ مدرسه‌اي هم كه مراجعه كردند هيچ‌كدام به مرحله دريافت تاييديه ايمني نرسيده‌اند يعني مي‌توان گفت كه متاسفانه هيچ كدام از مدارس تهران تاييديه ايمني و آتش‌نشاني ندارند. از نظر آتش‌نشاني ساختماني كه تاييديه ايمني ندارد، ناايمن محسوب مي‌شود و اين آمار واقعا وحشتناك است. براساس آمار واحد عمليات سازمان آتش‌نشاني تهران ۵۰درصد حريق در مراكز آموزشي ناشي از ناايمني در تاسيسات برقي و گازي است. درخصوص ساير حوادث نيز دليل ۷۹درصد از وقوع حوادث در مراكز آموزشي مربوط به عدم نگهداشت و فرسودگي ساختمان است. سقوط درخت، سقوط اجسام معلق، سقوط از پرتگاه، نشت گاز، آب‌گرفتگي، ريزش چاه، سقوط افراد در گودال از جمله دلايل حوادث بوده است همچنين طبق آمار سال‌هاي گذشته ۵۰درصد حوادث در مدارس ابتدايي (دوره اول) رخ داده است. براساس بررسي‌اي كه انجام شد به ترتيب بدترين شرايط از نظر ايمني مربوط به مدارس منطقه ۱۵، ۳، ۲۰ و منطقه ۴ است. مراكز آموزشي بايد در مرحله ساخت از نظر ضوابط ايمني و آتش‌نشاني كنترل مي‌شدند كه نشده‌اند و فاقد حداقل‌هاي ايمني هستند. با توجه به تجمعي بودن و اينكه همتي براي ايمن‌سازي مراكز آموزشي وجود ندارد، اين مراكز در دسته اماكن پرخطر طبقه‌بندي مي‌شوند علاوه بر اينكه باتوجه به تراكم جمعيت و اينكه بچه‌ها قدرت تصميم‌گيري در زمان حريق و حادثه را ندارند، ريسك حادثه بالاست چون براساس پيوست يك نظامات اداري مبحث سه مقررات ملي ساختمان، ساختمان‌هاي غير‌مسكوني بايد در مرحله صدور پروانه و پايان كار نيز از آتش‌نشاني استعلام شود اما واقعيت اين است كه در مورد مدارس مطابق ضوابط و مقررات عمل نمي‌شود و ما در اين خصوص نگران هس يم چرا كه برخي ساختمان‌ها كه كاربري مسكوني دارند يك‌باره تغيير كاربري مي‌دهند و تبديل به ساختمان‌هاي آموزشي مي‌شوند در‌حالي كه معماري يك ساختمان مسكوني مناسب مركز آموزشي نيست و بايد قبل از تغيير كاربري حتما شرايط ايمني آن كنترل و بررسي و در صورت مطابقت با كاربري جديد مجوز كاربري جديد صادر شود. اما عمده‌ترين ناايمني‌ها در مدارس راه‌هاي خروج و مسير‌هاي فرار، ناايمني برق، عدم اجراي سيستم اعلام و اطفاي حريق است همچنين سازه آنها در برابر حريق مقاوم‌سازي نشده و منطقه‌بندي حريق براي جلوگيري از توسعه حريق و انتقال دود صورت نگرفته است. در برخي موارد مشاهده مي‌شود كه موتورخانه كنار يك كلاس درس قرار دارد يا مثلا آزمايشگاهي كه داراي مواد شيميايي است در مسير خروج دانش‌آموزان واقع شده است. برخي مدارس هم در معابر باريك واقع شده‌اند كه خودروهاي آتش‌نشاني در زمان حريق و حوادث نمي‌توانند به آنها دسترسي پيدا كنند و در صورت وقوع حادثه پرخطر در مدارس تهران، احتمال وقوع يك فاجعه انساني وجود دارد با تبعات روحي، رواني و اجتماعي بسياري كه حتي قابل تصور نيست.»

بيمارستان‌هاي ناامن كشور 
قتلگاه يا محل بهبودي؟ 
چندي قبل يكي از مسوولان مجتمع بيمارستاني امام خميني تهران كه بزرگ‌ترين مركز تجمعي خدمات درماني در خاورميانه به شمار مي‌رود، ضمن تاييد فرسودگي بالاي بيمارستان معروف به 1000 تختخوابي، اعلام كرد كه تخليه بخش‌هاي درماني براي ايمن‌سازي امكان‌پذير نيست چون حجم مراجعات بستري در اين مركز درماني در حدي است كه مقاوم‌سازي بيمارستان بايد همزمان با پذيرش بيماران انجام شود.  از ابتداي دهه 1390، وزراي بهداشت دولت‌هاي دهم و يازدهم اعلام كردند كه 80 درصد بيمارستان‌هاي پايتخت (از مجموع 130 بيمارستان واقع در شهر تهران) 67‌درصد از 96 هزار تخت بيمارستاني در كشور و بيش از 70‌درصد بيمارستان‌هاي ايران( از مجموع 954 بيمارستان فعال در كشور، 763 بيمارستان، دولتي و دانشگاهي و 191 بيمارستان وابسته به بخش خصوصي است) به دليل قدمت بالاي 40 ساله سازه‌ها، فرسوده و ناايمن هستند كه هشدارهاي امروز نشان مي‌دهد كه حتي در طول يك دهه گذشته هم هيچ اقدامي براي مقاوم‌سازي و اصلاحات منجر به ايمن‌سازي مراكز درماني كشور انجام نشده است. به اين سهل‌انگاري بايد رانت تغيير كاربري ساختمان‌هايي براي تبديل به كلينيك‌ها و درمانگاه‌ها را هم افزود كه وقوع حوادث تلخ همچون حادثه كلينيك «سينا اطهر» خيابان شريعتي تهران كه منجر به جان باختن و مصدوميت تعداد قابل‌توجهي از مراجعان، بيماران، كادر درماني و كاركنان اين مركز شد هم از اين دست تخلفاتي است كه البته مسبوق به سابقه است. علاوه بر اين، مقاومت‌هايي در مقابل ايمن‌سازي بيمارستان‌ها به دليل هراس مسوولان دولتي از كاهش اعتباردهي مراكز و در نتيجه كاهش بودجه مركز (به خصوص مراكز دولتي كه از بودجه دانشگاه‌هاي علوم پزشكي تغذيه مي‌كنند) از ديگر مشكلاتي است كه به نظر مي‌رسد اقدامات اساسي و سريع براي ايمن‌سازي بيمارستان‌ها را به تعويق اندخته است. چند روز قبل شنيده شد كه معاون درمان يكي از دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور كه به عنوان مسوول تخليه بخش‌هاي ناامن چند بيمارستان تحت پوشش اين دانشگاه و به خصوص، يكي از بيمارستان‌هاي در وضعيت بسيار خطرناك هم منصوب شده بود، با گزارش‌دهي اغراق‌آميز به رييس و مسوولان دانشگاه، وانمود كرده كه مشكلات بابت ناامني سازه‌هاي بيمارستان، جزيي و ناچيز بوده و نياز فوري به تخليه بخش‌هاي درماني نيست. وانمود كردن امنيت نسبي سازه‌ها در اين مركز درماني واقع در مركز پايتخت در حالي بود كه طبق اعلام آتش‌نشاني تهران، برخي بيمارستان‌هاي زيرمجموعه اين دانشگاه علوم پزشكي همچون ساير بيمارستان‌هاي قديمي شهر تهران از بابت بسياري شرايط در وضعيت بحراني قرار دارند اما اين مقام مسوول مدعي شده بود كه تنها يكي از ساختمان‌هاي اين بيمارستان نامبرده در وضعيت بحراني قرار دارد و با اين حال، تخليه فوري اين بخش‌ها هم چندان ضرورت ندارد و ايمن‌سازي باقي بخش‌هاي بيمارستان هم به تدريج انجام خواهد شد.