امید

 امريكايي‌ها از ابتدا اعلام كردند كه قصد دارند سنگين‌ترين تحريم‌هاي اقتصادي تاريخ را عليه ايران اجرايي كنند. دولت كنوني امريكا طي يك سال و نيم گذشته نشان داده است كه بر اساس هيچ نورم و هنجار خاص بين‌المللي رفتار نمي‌كند و رفتار تهاجمي در پيش گرفته است. در برابر تهران به نظر مي‌رسد كه واشنگتن، حجب و حيا را كاملا كنار گذاشته است، چرا كه هر كشور ديگري در سياست خارجي و روابط بين‌المللي خود قاعدتا بخشي از اصول، هنجارها و نورم‌هاي سياسي، حقوقي و ديپلماتيك را رعايت مي‌كند، اما امريكا تصميم گرفته است كه در مقابل تهران، به هيچ يك از هنجارهاي جاري در روابط بين‌الملل پايبند نباشد.

طي روزهاي گذشته مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، براي دوازدهمين بار متوالي، در گزارش خود به شوراي حكام آژانس تاكيد كرد كه ايران به همه تعهدات خود بر اساس برجام پايبند بوده و كوچك‌ترين تخطي از تعهدات خود ندارد، همزمان امريكايي‌ها بدون توجه به اين گزارش معتبر از سوي مرجع تخصصي مبارزه با اشاعه هسته‌اي، جمهوري اسلامي ايران را خطري براي منع اشاعه هسته‌اي توصيف كردند. اخيرا شاهد بوديم كه دولت امريكا يك بيانيه با ١٢ شرط براي ايران مطرح كرده است. آنها عنوان كرده‌اند كه بر اساس اين طرح مي‌خواهند فشار بر ايران را افزايش دهند تا ايران رفتارهاي خودش را يكسره بر اساس معيارهايي كه واشنگتن راسا براي منطقه تعيين مي‌كند، تغيير دهد و هم‌زمان اعلام كردند كه مادامي كه جمهوري اسلامي ايران كليه اين ١٢ شرط را يكجا اجرايي نكند، واشنگتن فشارهاي سخت‌تري را به ايرانيان تحميل خواهد كرد.

با بازگشت تحريم‌هاي ثانويه دولت ايالات متحده امريكا عليه ايران، كه پيش از اين بر اساس برجام تعليق شده‌بودند و همچنين لغو معافيت‌هاي محدودي كه در زمينه برخي تحريم‌هاي اوليه ايجاد شده‌بود، عملا دورنماي تجارت با ايران، براي بسياري از كمپاني‌هاي بين‌المللي و دولت‌ها، مبهم و خطرناك شد. بر همين اساس برخي شركت‌هاي اروپايي و آسيايي كه در ايران مشغول فعاليت بودند، اعلام كردند كه از ترس اقدامات تنبيهي امريكا از ايران خارج مي‌شوند يا از سرمايه‌گذاري جديد در ايران خودداري مي‌كنند. امريكا اعلام كرده است كه كشورهاي جهان بايد تا آبان ماه سال جاري، واردات نفت ايران را كاملا متوقف كنند. بزرگ‌ترين مشتريان نفت خام ايران، كشورهاي آسيايي هستند. ژاپن، كره‌جنوبي، هندوستان و چين بخش اعظم نفت خام صادراتي ايران را مصرف مي‌كنند. امريكا در راستاي تحركاتش براي افزايش فشار بر ايران، تمركز رايزني‌ها و مذاكرات سياسي و ديپلماتيك خود را بر اين كشورها قرار داده است. شايد برجسته‌ترين نمونه از اين رايزني‌ها را هفته گذشته با سفر نماينده دايم امريكا در سازمان ملل متحد، نيكي هيلي به دهلي نو مشاهده كرديم. امريكايي‌ها كه روابط ويژه‌اي با هندوستان دارند، علاقه‌مندند به شكلي با دهلي نو برخورد كنند كه به منافع اين كشور آسيبي وارد نشود. واشنگتن معتقد است كه هند يك رقيب بالقوه در برابر رشد چين محسوب مي‌شود، در عين حال در آسياي جنوبي، هند را به عنوان متحد خود در برابر پاكستان انتخاب كرده‌اند و در افغانستان نيز عملا هند را به عنوان يك شريك معرفي كرده‌اند. همين روابط ويژه باعث مي‌شود كه امريكا يكي از بلندپايه‌ترين ديپلمات‌هاي خود را كه تبار هندي دارد، به دهلي نو اعزام مي‌كند تا از يك طرف هندوستان را به لغو خريد نفت از ايران تشويق كند و هم‌زمان اظهار مي‌كند كه امتيازهايي هم براي هند در نظر بگيرد، از جمله اينكه مجوز استمرار حضور هند را در پروژه چابهار بدهد. در واقع امريكا تلاش مي‌كند اين تحريم را به عنوان يك بده بستان به هندي‌ها قالب كند، كه به ازاي قطع خريد نفت، امتياز چابهار را دريافت مي‌كنند. هر چند روشن است كه امريكايي‌ها عملا معامله‌اي را در برابر هند قرار نداده‌اند و فقط دنبال منافع خود هستند، از يك سو با قطع خريد نفت خام، خواستار تحت فشار قرار دادن ايران هستند و از سوي ديگر با حضور در چابهار خواهان هندوستان با پروژه بندر گوادر در پاكستان هستند كه توسط چيني‌ها اجرا مي‌شود، ضمن اينكه اين پروژه عملا مسير مشاركت هندوستان در آينده افغانستان را نيز تسهيل مي‌كند. امريكا همزمان هيات‌هايي را به كره جنوبي و ژاپن اعزام كرده است تا ديگر مشتريان نفت خام ايران را نيز به قطع خريد مجاب كند. امريكا گفته‌ كه هيچ استثنا يا مجوز خريد ويژه‌اي در اختيار كشورها قرار نمي‌دهد. با وجود اعلام علني اين موضوع، خبر مي‌رسد كه هيات‌هاي امريكايي در مذاكرات خود با كشورهاي خريدار نفت ايران، مساله صدور مجوزهاي محدود براي خريد ناچيز نفت خام را از ايران براي جبران اثر تحريم‌ها به عنوان امتياز به كشورهاي خريدار نفت ايران ارايه مي‌كنند. چنين اقدامي يك بازي ديگر از سوي واشنگتن است كه تلاش مي‌كند بعد از راضي كردن خريداران آسيايي نفت خام ايران به كاهش خريد تا سطح بسيار پايين، مطمئنم بعدها با لغو مجوزهاي محدود، عملا اين خريد را به صفر برساند. در واقع همانند مذاكرات با هندوستان، امريكايي‌ها معامله‌اي دو سر باخت را به عنوان بده بستان و معامله در برابر كشورها قرار داده‌اند و عملا انتخاب ميان گزينه جريمه اقتصادي يا همراهي با تحريم نفتي را در برابر آنها گذاشته‌اند و حاضر به دادن هيچ امتيازي نيستند. امريكا بر اساس رويه‌اي كه در پيش گرفته مشغول فعاليت ديپلماتيك است و هيات‌هاي خود را به اين سو و آن سوي دنيا اعزام مي‌كند، جمهوري اسلامي ايران هم در برابر تلاش مي‌كند تا مشتريان خود را در جهان حفظ بكند و هيات‌هاي ديپلماتيك ايران به تازگي سفرهاي خود را به بعضي از كشورها به خصوص كشورهاي اروپايي و امريكاي لاتين آغاز كرده‌اند. اين كشورها اكنون بعد از رايزني‌هاي جداگانه با تهران و واشنگتن، در برابر اين گزينه قرار مي‌گيرند كه چگونه مي‌توانند توازني ميان روابط خود با دو طرف برقرار كنند. در اين موقعيت شرايط ايران، تا حدودي سخت است، چرا كه واشنگتن هيچ نورم و هنجار بين‌المللي و حقوقي را عملا رعايت نمي‌كند و اين كشورها با ترديدهايي مواجه هستند كه اقدام بعدي امريكا چه خواهد بود. پايتخت‌هاي جهان به دليل غيرقابل پيش‌بيني و غيرقابل اعتماد بودن امريكا در سايه اين شك قرار گرفته‌اند كه امريكا ممكن است اقدام‌هايي افراطي، غيرمعمول و نابهنجار در برابر آنها در پيش بگيرد كه به‌شدت به منافع آنها آسيب وارد كند. اكنون نبرد رايزني‌هاي تهران و واشنگتن، كشورها را در برابر اين انتخاب قرار داده است كه چگونه مي‌توانند از اين بحراني كه دونالد ترامپ ايجاد كرده است به سلامت دامن خود را بيرون بكشند.

هم‌پيمان‌هاي امريكا، به‌خصوص پادشاهي سعودي همزمان با امريكا به خط شده‌اند تا پشتوانه عملي اقدامات ديپلماتيك امريكا را تامين كنند. سعودي مضاف بر رقابت سياسي و منطقه‌اي با ايران، از خروج صادرات نفت ايران از بازار جهاني هم استقبال مي‌كند و عملا علاقه‌مند است تا با استفاده از تحريم‌هاي امريكا، جاي توليد نفت خام ايران در اوپك را بگيرد و از اين بحران به جز منفعت ديپلماتيك و سياسي، منفعت اقتصادي هم براي خود تامين كند. طبيعتا تهران بايد تا جايي كه در توان دارد تلاش‌هاي خود در رايزني‌ها و مذاكراتش را ادامه دهد. همزمان به جز هيات‌هاي ديپلماتيك، به گمان من بد نيست تا هيات‌هاي نفتي ايران هم به پايتخت‌هاي خريدار عمده نفت ايران از جمله چين، هند، كره جنوبي و ژاپن سفر كنند و بسته‌هاي ويژه تشويقي و رقابتي براي كشورهايي كه به خريد نفت ايران ادامه دهند، تهيه كنند و همزمان ارزيابي كنند كه تلاش‌هاي هيات‌هاي امريكايي تا چه اندازه بر ذهنيت سياستگذاران كشورهاي خريدار نفت ايران تاثير گذاشته است و تا چه اندازه اراده مقاومت در برابر امريكا وجود دارد.