امید

 به گزارش امید، حجت‌الاسلام والمسلمین «سید محمد خاتمی» در هفتاد و نهمین نشست ماهانه بنیاد باران که به مناسبت سالگرد طرح گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها در محل دایره المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد، اظهار کرد: وجه بسیار بارز امتیاز و تمایز انسان از سایر موجودات، تکلم است؛ البته جز انسان خدا هم متکلم است. کائنات کلام خداست. حضرت عیسی مسیح (س) کلام خدا و کلمه الله است. همچنین در تعبیرات دینی ما به حضرت بقیه الله تامه یعنی کلمه کامل پروردگار گفته شده است.

وی که سخنان خود را با اشعاری از مثنوی معنوی مولانا آغاز کرده بود، افزود: کسی که از گفت‌وگو صحبت می‌کند، اولاً به حرمت و اهمیت کلام ایمان دارد. ثانیاً از آنجایی که انسان موجودی اجتماعی است، می‌داند که مهمترین وسیله ارتباط که قوام جامعه به آن است، کلام و گفت‌وگوست. وقتی سخن از گفت‌و‌گو می‌شود سخن از من و دیگری و ما و دیگران است. این من و ما و آن دیگر و دیگران هر کدام عالمی دارند. در صورتی گفت‌وگو میسر و ممکن است که این عالَم‌ها به روی هم گشوده باشند.

خاتمی با بیان این‌که «صاحبان عالم‌ها و هویت‌های بسته اهل گفت‌وگو نیستند»، ادامه داد: صاحبان هویت‌های بسته نمی‌توانند ارتباط برقرار کنند. اگر هم سخنی بگویند، سخن یکدیگر را نمی‌فهمند. یا آنگونه می‌فهمند که خود می‌پندارند و می‌خواهند. گفت‌وگو به کسانی تعلق دارد که دارای عالمی باز و گشوده باشند. برای برقراری ارتباط باید عالم آنها به روی دیگران گشوده باشد.

رئیس جمهور اسبق کشورمان افزود: صاحبان هویت و عالم بسته، تک‌گو هستند؛ چراکه دیگری را نفی و حذف می‌کنند. آنچه را که می‌بینند و می‌دانند اوهام سنگواره شده آنهاست، یا منافعی است که در تضاد با منافع دیگران تعریف می‌شود. آنها سخن نمی‌گویند، حذف می‌کنند. اگر قدرت دارند سرکوب و اشغال می‌کنند و به بردگی می‌کشند. اگر قدرت کمتری دارند، ترور می‌کنند. خشونت از اینجا زاده می‌شود.

خاتمی تأکید کرد: وقتی اساس رابطه خشونت شد، زمین به جهنم مبدل می‌شود؛ چنانکه امروز شده است. صاحبان عالم و هویت بسته، دین، هنر، اندیشه و همه دستاوردها و پدیده‌های مهم الهی و انسانی را در خدمت اوهام یا منافع خویش می‌گیرند. امروز وقتی صحبت از گفت‌وگوی تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و دین‌ها می‌شود، باید پرسش کنیم که چه کسانی دین‌ها، تمدن‌ها و فرهنگ‌ها را نمایندگی می‌کنند، چه کسانی می‌توانند این نمایندگی را داشته باشند و چه کسانی می‌توانند گفت‌وگو کنند.

وی با نام بردن از داعش، صهیونیسم و نومحافظه‌کاران غربی به عنوان گروه‌هایی که اهل گفت‌وگو نیستند و صلاحیت نمایندگی ادیان خود را ندارند، افزود: صهیونیسم نماینده و سخنگوی دین یهود نیست. داعش نماینده و سخنگوی تمدن اسلامی و مسلمانان نیست؛ چنانکه نومحافطه‌کاران نماینده تمدن غرب و فرهنگ مسیحیت نیستند. طبیعی است که در این عرصه هنرمندان، متألهان، اندیشمندان و متفکرانِ «گشاده عالم» و صاحب عالم گشوده هستند که می‌توانند گفت‌وگو کرده و نمایندگی ادیان و فرهنگ‌ها را داشته باشند. گفت‌وگوی تمدن‌ها هم مورد اهتمام و توجه این بخش جامعه بشری قرار گرفت.

خاتمی ادامه داد: گرچه چون وجدان بشر امروز این را می‌خواست، بسیاری از سیاستمداران هم که اهل گفت‌وگو نیستند به ناچار گفت‌وگوی تمدن‌ها را تأیید کردند؛ ولی در عمل، قدرت‌مداران و سیاستمداران به جنگ دامن زدند. آنچه که بعد از 11 سپتامبر پیش آمده است، خود حجت موجهی است بر اصالت و درستی گفت‌وگو و نیاز جامعه بشری به آن.

وی در پایان افزود: امروز بیش از پیش، هم نیاز جامعه بشری و هم لزوم گفت‌وگو برای رهایی از وضعیت فعلی قابل بحث است. به نظر من، وجدان بشری امروز بیش از گذشته مشتاق گفت‌وگوست و از خشونت، ناامنی و تحقیر انسان بیش از گذشته به ستوه آمده است. اگر بشر دقت کند و ما بتوانیم توضیح بیشتری بدهیم، به این نتیجه خواهد رسید، یا به نتیجه‌ای که رسیده است بیشتر ایمان خواهد آورد که زمان را باید با گفت‌وگوی معطوف به تفاهم تلطیف کرده، از خشونت آن کاسته و با طرح و دامن زدن به گفت‌وگو، سیاستمداران قدرت‌مدار و خودپرست را یا از صحنه بیرون کرده، یا به انزوا کشاند و یا دست کم آنها را وادار کند که به حقیقت و زیبایی تن بدهند.