امید

به گزارش امید، عصر شنبه ۹ اسفند كميسيون اقتصادي بنياد اميد ايرانيان به ميزباني محمدرضا عارف و حسين عبده تبريزي و با سخنراني نرسي قربان دكتراي اقتصاد انرژي از دانشگاه لندن و متخصص حوزه نفت و گاز كشور به بررسي چشم‌انداز نفت پرداختند. درحالي كه قربان اعتقاد چنداني به توطئه بودن كاهش بهاي نفت نداشت، عارف معتقد بود جريانات سياسي هميشه در نفت حضور داشته است. نرسي قربان در اين نشست در مورد سوآپ نفت ايران، وضعيت صادرات گاز ايران و راه‌اندازي وزارتخانه انرژي صحبت‌هايي كرد كه در شماره بعدي «تعادل» منتشر خواهد شد.

نرسي قربان صحبت‌هايش را با معرفي خودش شروع كرد و از آنجا كه طبق معمول تصور نام و نام خانوادگي او را اشتباه مي‌گيرند، تاكيد كرد: «اسم كوچك من نرسي و فامليم قربان است. نرسي قربان سر هم نيست. اين اشتباه را هميشه مي‌كنند.» وي با تاكيد بر اينكه بحث اصلي در اين جلسه در مورد كاهش اخير قيمت نفت است، ادامه داد: «قصد دارم در مورد تحولات استراتژيكي كه ممكن است در پي اين رويداد در تجارت نفت و گاز در آينده رخ بدهد با شما صحبت كنم. چه تحولات عمده‌يي درحال رخ دادن است؟» قربان براي شكافتن اين موضوع مروري بر وضعيت قيمت‌ها درسال۲۰۱۳ و۲۰۱۴ داشت و گفت: «در اين دو سال ما به‌طور مداوم شاهد افزايش عرضه نفت بوده‌ايم. چرا؟ علت اين امر اين بود كه براي توليد نفت شيل در امريكا سرمايه‌گذاري‌هاي كلاني صورت گرفته بود و توليد آن ناحيه به سرعت بالا مي‌رفت.» وي افزود: «يعني ميلياردها دلار سرمايه‌گذاري به كمك تكنولوژي جديد دست به دست هم دادند و توليد را به مراتب بيشتر از قبل كردند. به اين ترتيب به‌طور كلي عرضه نفت در سطح جهاني افزايش پيدا كرد.»

اين متخصص اقتصاد انرژي ضمن اشاره به قيمت نفت در پنج سال گذشته كه بالاي ۱۰۰دلار بوده است، اظهار داشت: «متوسط قيمت نفت در ۵سال گذشته و با درنظر گرفتن سال۲۰۱۴ تقريبا ۱۰۲دلار بوده است. در ۱۰سال گذشته نيز اين ميانگين ۸۶دلار بوده است. اين درحالي است كه قيمت نفت براي ۲۰سال حدودا ۲۰دلار بوده است.» وي ادامه داد: «وقتي به اين امر توجه مي‌كنيم، مي‌بينيم كه افزايش ناگهاني قيمت نفت باعث شده تمام كساني كه در بازار نفت فعال بوده‌اند ناگهان به‌دنبال توليد بيشتر نفت و افزايش عرضه خود بروند. به اين ترتيب ميلياردها دلار سرمايه‌گذاري براي افزايش توليد نفت صورت گرفت؛ در اعماق درياها در برزيل و ساير كشورها (حتي صحبت از قطب شمال و غيره هم بود) نفت با روندي صعودي توليد شد و به لبه توليدات رسيديم.» نرسي قربان با بيان اينكه درسال۲۰۱۴ ركود جهاني را تجربه كرده‌ايم، گفت: «درحال حاضر شاهد كاهش مصرف دركشور چين كه از بزرگ‌ترين مصرف‌كنندگان نفت است، هستيم. همچنين در اروپا و امريكا. به اين ترتيب كاهش رشد اقتصادي جهان را تجربه مي‌كنيم.» وي ادامه داد: «به‌دنبال آن تقاضا براي نفت و فرآورده‌هاي نفتي به همان نسبت كاهش پيدا كرده است. به ناگاه در ۶ماهه نخست سال۲۰۱۴ ديديم كه فشار روي قيمت‌ها شكل گرفت.»وي با يادآوري اينكه در آن شرايط همه به‌دنبال اين بودند كه ببينند اوپك براي اين مساله چه مي‌كند گفت: «نشست ۱۶۶ اوپك طبق معمول در وين تشكيل شد و در اين جلسه اعضاي اوپك به اين اجماع رسيدند كه توليد خود را كاهش ندهند و بازارهاي خود را حفظ كنند.» وي در ادامه اين پرسش را مطرح كرد كه چرا اعضاي اوپك به اين اجماع رسيدند؟ قربان بااشاره به اينكه وزير نفت بارها دليل آن را توضيح داده است، اظهار داشت: «در آن جلسه صحبت اصلي بيشتر در اين مورد بوده است كه اگر ما توليد خود را كم كنيم، روسيه، مكزيك و امريكا جايگزين اين سه يا چهارميليون بشكه‌يي خواهند شد كه ما بايد كم كنيم تا بازار به تعادل برسد و قيمت‌ها افزايش پيدا كند و در ۱۰۰دلار بماند. در نتيجه اوپك تصميم گرفت توليد خود را كاهش ندهد.»

نرسي قربان خاطرنشان كرد: «البته ما كساني را داريم كه مي‌گويند توطئه بوده، عربستان بوده، امريكا بوده، همه با هم جمع شدند و قيمت نفت را به اين روز انداخته‌اند. ممكن است همه اينها درست باشد. اما اصل قضيه، عرضه و تقاضاي نفت است.» وي تشريح كرد: «هرچقدر هم توطئه كنند، نمي‌توانند تقاضاي نفت را در دنيا كم يا زياد كنند. عرضه نفت نيز به همين شكل است و با توطئه بالا يا پايين نمي‌شود. پس اصل قضيه، عرضه و تقاضاي نفت است.» وي در ادامه گفت: «به هرحال وقتي اجماع كساني كه بيشترين توليد را در اوپك دارند به اين شكل است، ما چه مي‌توانستيم بكنيم؟ براي حفظ سهم خود در بازار ناگزير به اين كار بوده‌ايم و به‌نظر من اين تصميم بسيار درستي بود.» وي افزود: «به اين ترتيب اجازه وارد شدن هيچ خللي در رتبه اوپك داده نشد؛ مشكلي براي رتبه اوپك ايجاد نشد و اوپك از بازار خودش دفاع كرد.»

توطئه‌اي در كار بود يا نبود؟

البته اين ادعا كه جريان كاهش قيمت نفت سياسي نيست مورد بحث بيشتري واقع شد و محمدرضا عارف كه ميزبان اين جلسه بود، اظهار داشت: «سياسي نبودن جريانات اخير در مورد كاهش نفت خيلي درست نيست. مثلا بحث روسيه هم در ميان بوده است.» وي ادامه داد: «در جلسه‌يي كه در فرهنگستان حدود ۴ يا ۵سال پيش داشتيم، اين رشد شيل اويل را پيش‌بيني كرديم. درحال حاضر تمامي طرح‌هاي توسعه‌يي شيل اويل متوقف شده است.» عارف افزود: «در مورد روسيه هم بدون شك مسايل سياسي دخيل بوده است؛ مسايل سياسي هميشه بوده اما مواقعي كم‌رنگ‌تر شده، اما طبيعتا وقتي سياست‌مداران مي‌بينند اين وضعيت براي نفت درحال رخ دادن است، ابتدا به اين فكر مي‌كنند كه چطور مي‌شود به كشوري مثل روسيه يا ايران از اين طريق ضربه وارد كرد.»

نفت پرهزينه بايد از بازار كنار برود

نرسي قربان در ادامه اين پرسش مطرح كرد كه بعد از اين تصميم اوپك چه اتفاقي افتاد و در پاسخ به پرسش خود گفت: «قيمت نفت به يك‌باره به‌شدت سقوط كرد. زيرا كساني كه منتظر بودند اوپك چهار تا پنج ميليون از توليد خود كم كند و قيمت‌ها را حفظ كند؛ يك دفعه با مشكل رو‌به‌رو شدند و بازارهاي آينده يك‌باره شروع به فروش نفت كرد.» وي توضيح داد: «قيمت‌ها در بازار نفت در ماه‌هاي نوامبر و دسامبر۲۵درصد سقوط كرد؛ به همين خاطر بازارهاي آينده اهميت فراواني دارند، چراكه اين كاهش قيمت مكانيسمي بود كه بازارهاي آينده آن را شروع كرد.» وي ادامه داد: «يكي از دلايل آن اين بود كه توليدكنندگان نفت شيل، نفت خود را در بازارهاي آينده پيش‌فروش مي‌كردند؛ اين كاري است كه در مورد بسياري از كالاها صورت مي‌گيرد، حتي پرتقال‌فروش‌هاي امريكا نيز اين كار را مي‌كنند.» قربان افزود: «اما در اين مورد در اصل يك گروه مالي بودند كه در مقابل اينها جبهه گرفتند يعني تا فهميدند اوپك توليد خود را كاهش نمي‌دهد و جهت قيمت‌ها در بازار به طرف پايين است، براي اينكه ضرر خود را كم كنند، دست به فروش بيشتر نفت زدند.» وي استدلال كرد: «در نتيجه ميليون‌ها قرارداد نفتي مازاد بر آنچه قرار بود، در بازار به فروش رفت كه اصلا ربطي به خريدوفروش فيزيكال نفت نداشت. به همين خاطر من به داستان توطئه به آن شكلي كه مطرح مي‌شود اعتقادي ندارم.» وي بااشاره به اينكه نوعي جنگ نفتي ايجاد شده است، گفت: «اوپك مي‌گويد من كمترين هزينه توليد را دارم، نفت‌هاي پرهزينه بايد ابتدا از بازار خارج شوند. اين به‌نظر معقول مي‌آيد.»

۵/۷ ميليون بشكه نفت از بازار كنار خواهد رفت

استاد حوزه نفت و گاز كشور بااشاره به پيش‌بيني‌هاي موسسات بزرگ دنيا گفت: «فايننشال تايمز در ماه دسامبر مي‌گفت نفت زير ۶۰دلار باعث به تعويق افتادن يك تريليون دلار سرمايه‌گذاري در بازارهاي نفت و گاز خواهد شد. موسسه گلد‌اند ساكس نيز پيش‌بيني كرده حدود ۴۰۰پروژه نفت و گاز كه به تصميم نهايي نرسيده در حال كنسل شدن است.» وي ادامه داد: «براساس پيش‌بيني آنها روي هم رفته اگر اين داستان براي دو تا سه سال ادامه پيدا كند حدود ۷.۵ميليون بشكه نفت در روز از بازار كنار خواهد رفت. يعني از ميزاني كه در آينده قرار بوده توليد شود، ديگر توليد نخواهد شد.» وي تاكيد كرد: «البته اين پيش‌بيني درمورد نفت با قيمت ۶۰دلار است. و اين تقريبا همان چيزي است كه اوپك مي‌خواست.» پرسش بعدي كه قربان مطرح كرد اين بود كه تاثيرات اين داستان چه چيزي است؟ و در پاسخ گفت: «يكي از اثراتش اين بود كه در كشورهايي كه مصرف‌كننده نفت بودند وضعيت خوبي پديد آمد. آنها توانستند نفت ارزان‌تري را بخرند و وضعيت رشد اقتصادي آنها بهتر شد.» وي ادامه داد: «اگر كشور فقيري بودند اين وضعيت به آنها كمك كرد. كشورهاي غني هم تلاش كردند با صرفه‌جويي، رشد شدت انرژي خود را كاهش دهند.» وي استدلال كرد: «در اين شرايط ما تصور مي‌كنيم تقاضا افزايش خواهد يافت، به هر حال نفت ۱۰۰دلاري با نفت ۵۰دلاري در مقدار تقاضا تفاوت‌هايي با هم دارند.» قربان ادامه داد: «عرضه نفت نيز در حال كاهش است، چراكه بخشي از توليد نفت اكتشاف است، بخشي از آن نيز توسعه و بالاخره توليد است. در ۲۰سالي كه نفت حدود ۲۰دلار بوده يعني از حدود ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۷، در آن دوران اكتشافات در حد كمي صورت مي‌گرفت اما از سال۲۰۰۵ كه بهاي نفت از ۶۰دلار گذشت، اين اكتشافات سرعت بيشتري به خود گرفت و ميزان آن نيز بيشتر شد.» وي گفت: «فرض كنيد در يك حوزه با ۸۰دلار كالاي خود را به مرحله توليد مي‌رسانند؛ از اين ميزان قريب به ۳۰دلار مربوط به اكتشاف و مابقي آن توسعه و توليد است. اگر قبلا اين ۳۰دلار مربوط به هزينه اكتشاف را به‌دست آورده باشند، با ۵۰دلار هم مي‌توانند به كار خود ادامه دهند، اما براي شروع با اين شرايط ديگر كسي اين كار را نخواهد كرد.» وي افزود: «يعني بسياري از لايه‌هاي شيل با اين قيمت ديگر توسعه آتي نخواهند داشت. اما به مجردي كه قيمت بالا برود آنها دوباره كار خود را شروع خواهند كرد.»

كمرنگ شدن تاثير غرب آسيا در بهاي نفت

در ادامه اين كارشناس نفت و گاز كشور به تغييرات بنياديني كه در اين داستان اتفاق افتاده است، اشاره و ادعا كرد: «مشخص شد كه اهميت غرب آسيا، خاورميانه و كشورهاي نفت‌خيز چندان زياد نيست. حداقل آن مقدار كه تصور مي‌شد ديگر بااهميت نيستند چراكه اوضاع تغيير كرده است.» وي افزود: «زماني بود كه جنگ عراق و رژيم‌صهيونيستي در سال۱۹۷۳ بنياد سيستم نفتي دنيا را به هم زد؛ يعني پس از تحريم هواداران رژيم‌صهيونيستي و به‌دنبال آن قدرتي كه اوپك به دست گرفت يا در جنگ ايران و عراق يا جنگ كويت يا جنگ خود عراق يا تحريم ايران و جنگ در ليبي، همه اينها تاحدودي در بهاي نفت تاثيرگذار بود اما هر چه جلو مي‌رويم اين اثرات كمرنگ‌تر و كمتر مي‌شوند.» وي تشريح كرد: «چون به عرضه نفت در دنيا اضافه شده است و اكنون امريكا ديگر يك توليدكننده بزرگ است.» در اينجا قربان پرسش ديگري را طرح كرد: «چه چيزي جايگزين شده است؟ يعني اگر اهميت اوپك يا غرب آسيا يا خاورميانه يا هر چه كه اسم آن را مي‌گذاريم رفته باشد، چه چيزي جايگزين آن شده است؟» وي اين‌طور پاسخ داد: «برخي تصور مي‌كنند جايگزين اين امر، اقداماتي است كه امريكا براي جلوگيري از نفوذ روسيه مي‌كند. بحث دوباره به دو قطبي شدن دنيا بازمي‌گردد. اين جنگ سياسي به يك جنگ مالي بازمي‌گردد، يعني ديگر جنگ ژئوپوليتيكي نيست بلكه ژئوفايننشال است. ما اسم اين را جنگ گذاشته‌ايم اما در حقيقت اين جنگ نيست بلكه سلسله اتفاقاتي است كه در حال رخ دادن است.»

سونامي در راه است

نرسي قربان در‌مورد اتفاقاتي كه در اين جريان رخ داده است، گفت: «مثلا وام‌هايي كه در امريكا براي انرژي داده شده است، ظاهرا حدود يك تريليون دلار است، براساس اطلاعات به‌دست آمده از دويچه بانك حدود ۶۰۰ميليارد دلار از اينها بايد در نفت ۶۰دلار مورد بازنگري قرار گيرد.» وي بااشاره به اينكه بازنگري در اين وام‌ها مي‌تواند مشكلات جدي ايجاد كند، تشريح كرد: «اگر نياز باشد اينها مورد بازنگري قرار گيرد ممكن است يك سونامي ديگر ايجاد شود. شبيه همان سونامي كه درمورد بازار مسكن در امريكا اتفاق افتاد.»

وي در ادامه گفت: «طرف ديگر اين تقابل (نمي‌خواهم اسم آن را جنگ بگذارم) اين است كه روسيه مي‌خواهد دلار را از تجارت جهاني دور كند و چيزهاي ديگري را جايگزين آن كند.» قربان بااشاره به اينكه در حال حاضر روسيه جزو كشورهايي است كه بيشترين ضربه را بر اثر افت نفت خورده است، گفت: «قيمت روبل نصف شده است، سطح زندگي مردم روسيه پايين آمده است، اين اتفاق در ليبي و ايران و امثالهم نيست، كشوري است كه بزرگ‌ترين زرادخانه اتمي جهان را دارد، زندگي مردمش در عرض ۶ماهه دستخوش تغييرات نامطلوبي شده است. اين چيزي نيست كه آنها تحمل كنند.»