امید

در ادامه متن کامل گفت‌وگو با دکتر ناصر هادیان را  از نظر می گذرانید:

اکنون نزدیک به ۳سال از آغاز به کار محمد جواد ظریف در وزارت امور خارجه می‌گذرد، به نظر شما دستاورد دولت در این سه سال به صورت ویژه در زمینه دیپلماسی و سیاستخارجی چه بوده ‌است؟

من کاری به دستاوردهای دولت در زمینه‌های دیگر مانند بحث تورم و تبدیل رشد اقتصادی منفی به رشد اقتصادی مثبت ندارم. من بنا را به صورت اختصاصی فقط در حوزه سیاست خارجی می‌گذرام. می‌توان به شکل قاطع گفت که بزرگ‌ترین دستاورد سیاست خارجی دولت روحانی برجام بود. برجام فقط یک اسم است. امر مهم این است که ما ارزیابی کنیم محتوای این توافق چیست، چه پرونده‌ای بوده و در چه شرایطی به اینجا رسیده‌است. من قبلاً هم گفته‌ام که برجام دستاوردهای بسیار عمده و بزرگی داشته‌است که قطعاً نمی‌توان نقش آقای ظریف به عنوان وزیر امورخارجه و آقای روحانی به عنوان رییس جمهور و همچنین افرادی را که مستقیماً در مذاکرات حضور داشتند در رسیدن به این دستاوردها نادیده گرفت.

 برجام دستاوردهای بسیار بزرگی داشته. گروهی از این دستاوردها درون متن برجام است و گروهی از این دستاوردها در ادامه مسیر توافق هسته‌ای و به عنوان تبعات برجام نصیب ایران شده‌اند. نقدهایی نسبت به برجام وجود دارد. من خودم ایرادهایی به متن مورد توافق گرفته‌ام، نظراتی در مورد شیوه مذاکرات و اهدافی که ایران برای توافق ترسیم کرده‌بود داشتم و این نقدها را همیشه مطرح کرده‌ام. اما واقعیت اینجاست که این انتقادها در برخی جزئیات هستند و در برابر دستاوردهایی که بر اساس برجام، به همین شکل کنونی نصیب کشور شده‌است، چنین انتقادهایی بسیار کوچک هستند.

ماهیت انتقادات و ایرادهایی که به برجام دارید چیست؟

 ببینید، ایرادات مختلفی وجود داشت که به نظر من امکان‌پذیر بود تا با دقت کافی این ایرادات برطرف شود. گروهی از انتقادها هم به نحوه نگاه و اهداف تیم مذاکره‌کننده در مذاکرات هسته‌ای بر می‌گردد. به نظر من برخی از این جزئیات یا نگرش‌ها اگر رعایت می‌شد، نتیجه برجام می‌توانست اندکی بهتر از چیزی باشد که امروز هست. من این نکات را در گذشته مطرح کرده‌ام و ایرادات و انتقادهایی را که به برجام و مذاکرات داشته‌ام بیان کرده‌ام. الآن زمان مربوط به این ایرادها گذشته است و برجام به عنوان دستاورد نهایی مذاکرات، مورد توافق طرفین قرار گرفته‌است.

می‌توانید تعدادی از این ایرادات را به صورت خلاصه بگویید؟

 مثلاً من معتقد بودم که باید در شکل مذاکرات تغییراتی انجام شود یا اینکه برای مثال به جای انتخاب تاریخ قطعی لغو کامل تحریم‌های هسته‌ای و همزمان اجرای تعهدات هسته‌ای ایران، من معتقد بودم که بهتر است از روش گام به گام استفاده شود، یعنی ایران یک گام اعتماد ساز بردارد   و طرف مقابل هم در پاسخ به آن یک گام بردارد. اما واقعاً امروز جایی برای این جزییات دیگر وجود ندارد. توافق هسته‌ای به شکل کنونی مورد تصویب قرار گرفته‌است و در حال اجراست. حال آنچه باید انجام داد برای اجرای بهتر و مفیدتر آن و بهره‌برداری از دستاوردهایی است که برجام برای ما داشته‌است.

این دستاوردها را توضیح می‌دهید؟

 دستاوردهای برجام را من به ۵ دستاورد عمده تقسیم می‌کنم. گروهی از این دستاوردها مستقیماً در متن توافق هسته‌ای به دست آمده‌است و گروهی از آنها از تبعات و آثار این توافق بوده‌اند. برجام شکستن یک بن‌بست استراتژیکی بود که ما درون آن قرار گرفته‌بودیم. این بن‌بست پس از برجام کاملاً شکسته شد. این یک راه که یک سر آن جنگ بود و سر دیگر آن تحقیر و تسلیم و عقب‌نشینی، این مسیر شکسته‌شده‌است و اکنون ایران در شرایط انتخاب قرار دارد.

 دستاورد دوم برجام را می‌توان دی‌سکیوریتایزیشن یا غیرامنیتی سازی ایران در فضای سیاست خارجی بود. من ادعا نمی‌کنم که ایران اکنون کاملاً غیرامنیتی شده در منطقه و فضای بین‌الملل، اما ایران در مسیر غیرامنیتی گام برداشته‌است. سومین دستاورد برجام نرمالیزیشن، یا عادی سازی است. این عادی‌سازی به دو معنا است، یکی عادی سازی تصویر دولت و ملت ایران در رسانه‌ها و افکار عمومی جهان و دیگر عادی سازی روابط دوجانبه ایران با کشورهای دیگر.

 چهارمین دستاورد برجام دستاوردی است که مستقیماً در متن توافق به آن اشاره شده و آن رفع تحریم‌های بین‌المللی و لغو قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد بود. پنجمین دستاوردی که می‌توان برای برجام برشمرد امکان کمک و باز شدن راه رابطه با کشورهای متحد ایران در منطقه و امکان رسیدگی به نیازها و شرایط دوستان‌مان در منطقه از عراق و سوریه گرفته تا بحرین و لبنان است.

 این‌ها که شما گفتید دستاوردها و منافع برجام بود. اما منتقدان معتقدند که در برجام ایران ضرر کرده‌ است و در عین حال به طرف مقابل بیش از اندازه اعتماد کرده‌ است. به نظر شما آیا برجام تضمین اجرایی در آینده خواهد داشت؟ پیش‌بینی شما از آینده اجرای برجام چیست؟

 اولین مساله این است که هیچ یک از طرفین در برجام مبنا را بر اعتماد به یکدگیر نگذاشته‌بودند. در واقع برخی ضرورت‌ها چه از سوی ایران و چه از سوی کشورهای عضو ۵+۱ باعث شده‌بود که طرفین نیازمند به توافق شوند. در نتیجه این توافق بر اساس اعتماد به دیگری صورت نگرفته‌است بلکه بر اساس ضرورت‌هایی شکل گرفته‌است که دو طرف را پای میز مذاکره کشاند و این ضرورت‌ها بود که باعث شد هر دو طرف به چنین توافق و معاهده‌ای تن دهند.

 در مورد آینده برجام پیش‌بینی من این است که دولت بعدی زمانی که در آمریکا روی کار بیاید، اگر حتی این اراده را داشته‌باشد که توافق هسته‌ای را به هم بزند، باز هم چنین کاری برای آنها ساده نخواهد بود. حتی اگر ترامپ هم روی کار بیاید بعد از مدتی که در مقام خود جا بیافتد به این نتیجه خواهد رسید که راهی جز اجرای این توافق نخواهد داشت. من در کل آنچنان به آینده اجرای برجام بدبین نیستم. ممکن است که دولت آینده آمریکا تلاش کند تا برای اجرای برجام سختگیری بیشتری به کار ببرد و در عین حال از شیوه‌های جایگزینی برای فشار به جمهوری اسلامی ایران استفاده کند. استفاده از بهانه‌های غیرهسته‌ای مانند برنامه موشکی یا بهانه‌های حقوق بشری برای وضع تحریم‌های جدید یا وضع تحریم از سوی دولت‌های ایالتی بر علیه ایران می‌تواند از روش‌های جایگزینی باشد که دولت آینده آمریکا برای افزایش فشار بر ایران استفاده می‌کند.

از نظر من در دیگر نقاط دنیا، خارج از مرزهای آمریکا بقیه دنیا در راستای اجرا و تقویت برجام گام برمی‌دارند. آن‌ها موافق برجام هستند و تلاش خواهند کرد تا این توافق بهتر اجرا شود. مخالفت با برجام در داخل آمریکا اما ادامه پیدا خواهد کرد.

 یعنی شما معتقدید دولت آینده آمریکا برجام را لغو نخواهد کرد؟

 باز هم تاکید می‌کنم که امکان اینکه دولت آینده مستقیماً بگوید برجام را یکسره لغو می‌کنم بسیار دور از ذهن است. من نمی‌گویم امکان‌پذیر نیست، اما بسیار مشکل و پرهزینه خواهد بود. نکته‌ای که به نظر من بسیار مهم است، لغو یا پاره کردن برجام نیست، مساله اینجاست که گروه‌ها و نیروهای سیاسی در سیاست داخلی آمریکا مخالف مذاکره و عادی‌سازی وضعیت ایران بودند، از بین نرفته‌اند. آن‌ها در دوران بعد از برجام تمام تلاش خود را به کار خواهند گرفت تا با استفاده از روش‌های جایگزین فشار به ایران را افزایش دهند.

 دغدغه این گروه‌ها از ابتدا هم مساله هسته‌ای نبود، آن‌ها از ابتدا دنبال تغییر نظام و رژیم چنج در ایران بودند. هدف آنها این بود که اگر این تغییر رژیم را از طریق تحریم‌های اقتصادی نتوانستند انجام بدهند، سراغ گزینه جنگ بروند. در عین حال نیروهایی در منطقه از جمله عربستان سعودی و اسرائیل هم به دنبال همین هدف بودند. آن نیروهای مخالف در داخل آمریکا و این نیروهای منطقه‌ای دست از تلاش نکشیده‌اند و از هر امکانی برای ضربه زدن به ایران استفاده خواهند کرد.

 برای مقابله با این نیروها چه باید کرد؟

به نظر من دستگاه سیاست خارجی برای مقابله با این فشارها و توطئه‌ها باید تمرکزش را بیش از همیشه جمع کند. باید یک ستاد ملی برای نظارت بر اجرای برجام و رسیدگی به مسائل آن ایجاد شود. باید دیدگاه خود به مسائل را در این جهت، یعنی در جهت مبارزه با نیروهایی که قصد فشار بر ایران دارند سوق بدهیم. نباید فکر کنیم که بعد از برجام کارمان تمام شده‌است. ما باید همچنان به دنبال این باشیم که دشمنان‌مان را شناسایی کنیم و تضعیف کنیم، موتلفان بالقوه خودمان را شناسایی کنیم و آنها را سازمان‌دهی کنیم. به هیچ وجه دستگاه سیاست خارجی نباید تصور کند که کار برجام با اعلام اجرای آن تمام شده‌است بلکه باید قطعاً با جدیت و حساسیت بیشتری بر اجرای آن نظارت و رسیدگی کند.

 دولت اوباما و شخص خودش در مساله توافق هسته‌ای بسیار کلیدی بودند، اما با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در آمریکا این دولت قدرت را ترک می‌کند. دولت اوباما هسته اصلی مقاومت در برابر نیروهای مخالف مذاکرات هسته‌ای بود. امروز نیروهای مخالف ایران لحظه‌شماری می‌کنند تا اوباما از کاخ سفید برود و شخص جدیدی به کاخ سفید راه پیدا کند تا برنامه‌های خود را برای فشار آوردن و ضربه زدن به جمهوری اسلامی از سربگیرند، چرا که به این نتیجه رسیده‌اند که تا زمانی که اوباما در کاخ سفید است توان انجام این کار را نخواهند داشت.

 این را هم فراموش نکنیم که همین الآن هم کارهایی شده و اقداماتی صورت گرفته که اگر نگوییم بر خلاف متن برجام، دست کم نقض روح برجام بوده‌اند. از جمله می‌توان به مصوبه کنگره در زمینه تصویب قانون جدید ویزا اشاره کرد. دولت و دستگاه سیاست خارجی باید فعالانه با این بدعهدی‌ها برخورد بکند. باید این مسائل را در افکار عمومی جهان مطرح بکند و با حساسیت پیگیری کند. باید چنین مواردی قطعاً در کمیته پیگیری اجرای برجام مطرح شود.

 در صحبت‌های‌تان به یک ستاد ملی پیگیری اجرای برجام اشاره کردید، منظور شما همین ستادی است که وجود دارد یا منظورتان شکل گرفتن یک نهاد جدید است؟

 ببینید انجام دقیق کارهایی که گفتم به تنهایی از وزارت خارجه بر نمی‌آید. حتماً نیاز به این وجود دارد که یک ستاد ملی از نخبگان آشنا با مسائل دیپلماسی، سیاست خارجی، هسته‌ای، امنیتی و حقوق بین‌المللی تشکیل شود. حال چه در شورای عالی امنیت ملی و چه تحت نظارت مستقیم مقام معظم رهبری. یک ستاد کاملاً فراجناحی که بتواند نگاهی مستقل و دقیق به اجرای برجام داشته‌باشد و بتواند از این زاویه یعنی از زاویه مقابله با توطئه‌هایی که برای بن‌بست در اجرای برجام انجام می‌شود مورد مداقه قرار دهد.

خیلی مهم است که چنین ستادی فراجناحی و فارغ از اختلاف نظرهای سیاسی باشد. به نظر من تمامی گروه‌های سیاسی باید این استدلال را که برجام خوب بود یا بد بود را به فراموشی بسپارند و آن را به عنوان وضع موجود بپذیرند و تلاش کنند راهکارهایی را ایجاد کنند که دولت و ملت ایران بتوانند بهترین و بیشترین بهره‌ها را از برجام ببرند.

 این ستاد باید کاملاً دقیق اجرای برجام را رصد بکند، در مورد عملکرد ایران برنامه‌ریزی بکند و با مشکلاتی که در راه اجرای برجام پدید می‌آید مبارزه بکند. باید ضرورت‌هایی را که در زمینه اجرای برجام می‌بیند، شناسایی کند و با برنامه‌ریزی مناسب این ضرورت‌ها را برطرف کند.