امید

به گزارش امیدنامه به نقل از ایسنا، مهاجرت بین‌المللی افراد بامهارت و سطح تحصیلات بالا از قبیل پزشکان و مهندسان از کشورهای با درآمد پایین به کشورهای مرفه، امری است که از آن با «فرار مغزها» یاد می‌شود. درواقع فرار مغزها معرف جریان سرمایه انسانی است که در آن انتقال مهارت‌ها صورت می‌گیرد. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، در کل جهان حدود ۲.۵ درصد، در کشورهای بسیار توسعه‌یافته ۹.۵ درصد و در کشورهای کمتر توسعه‌یافته ۱.۴ درصد از جمعیت را مهاجران تشکیل می‌دهند.

طبق نظر پژوهشگران و بر اساس متون مربوطه، دو دیدگاه کاملاً متفاوت (سنتی و نوین) درزمینه تبعات فرار مغزها بر روی کشورهای مبدأ وجود دارد. برخی محققان بر آثار مضر مهاجرت نیروی انسانی متخصص بر اقتصاد کشورهای مبدأ تأکید کرده و بیان می‌کنند این پدیده از طریق کاهش نیروی کار ماهر آثار منفی بر اقتصاد کشورهای مبدأ دارد. اما گروهی نیز می‌پندارند که این پدیده، آثار مثبتی نیز دارد که از میان آن‌ها می‌توان به افزایش انگیزه کسب تحصیل در جامعه، انتقال دانش و تکنولوژی از طریق برگشت مهاجرت‌های کوتاه‌مدت، شکل‌گیری آثار شبکه‌ای مهاجرت و درآمد برگشتی به کشورهای مبدأ اشاره کرد.

برای روشن‌تر شدن این موضوع، محققین کشور مطالعه‌ای را انجام داده‌اند که در آن سعی شده است با دیدگاهی علمی، برندگان و بازندگان فرار مغزها در کشورهای منطقه خاورمیانه با تأکید بر سرمایه انسانی مورد بررسی قرار گیرند.

در این تحقیق، پژوهشگران دانشگاه ایلام به شفاف‌کردن علامت و اهمیت آثار فرار مغزها بر انباشت سرمایه انسانی و نیز قضاوت درباره دیدگاه‌های سنتی و نوین در متون نظری فرار مغزها در کشورهای منطقه خاورمیانه ازجمله کشورهای ایران، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، قطر، لبنان، عمان، عربستان سعودی، سوریه، ترکیه، امارات متحده عربی و یمن طی سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۰ پرداخته‌اند.

نتایج بررسی محققان فوق نشان می‌دهد که کشورهای ایران، اردن، لبنان، ترکیه و امارات متحده عربی کشورهای متضرر از فرار مغزها بوده‌اند و سایر کشورهای مورد بررسی، از این امر منتفع شده‌اند. بنابراین با توجه به این‌که نرخ فرار مغزها از ایران باعث زیان خالص در اقتصاد ایران شده است لازم است سیاست‌مداران ترتیبی اتخاذ دهند که مجموعه عوامل دافعه در ایران را کاهش و مجموعه عوامل جاذبه را تقویت کنند، به‌طوری‌که ضریب ماندگاری نخبگان در ایران افزایش یابد.

طبق نظر دکتر حشمت‌الله عسگری، دانشیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ایلام و همکارشان در این پژوهش: «کشورهای متضرر، لازم است با اتخاذ سیاست‌های کنترل مهاجرت و بهبود شرایط بازار کار و رفاه اجتماعی، شرایط مناسب را برای حفظ نخبگان در کشور خود فراهم کنند. همچنین توصیه می‌شود با اتخاذ سیاست‌های مناسب ازجمله برقراری ارتباط با دانشمندان سایر کشورها در داخل، دعوت از استادان و نخبگان سایر کشورها، فراهم‌کردن شرایط برای واردات تکنولوژی، شرکت‌های چندملیتی و سایر سیاست‌های جذب مغزها، ضمن آنکه از فرار مغزها کاسته شود، موجب ورود نخبگان سایر کشورها شود».

این محققان می‌افزایند: «چنین تسهیلاتی می‌تواند ضریب ماندگاری افراد تحصیل‌کرده در داخل کشور را افزایش دهد و باعث ترغیب مهاجران ایرانی و برگشت آن‌ها به داخل کشور شود».

بر اساس یافته‌های این پژوهش، دکتر عسگری و همکارش معتقدند: «در بلندمدت، بهبود شرایط کلی اقتصاد، نخبگان را به ماندن در کشور تشویق خواهد کرد. برای مثال دولت می‌تواند بخش ویژه‌ای از درآمد نفتی را در بخش تحقیق و توسعه به‌منظور نگه‌داشتن افراد تحصیل‌کرده، افزایش قدرت رقابت در بازارهای جهانی و رقابتی کردن بخش کشاورزی اختصاص دهد. درنتیجه این سیاست، درآمد ناشی از صادرات افزایش می‌یابد و فرصت‌های شغلی برای کارگران ماهر و غیرماهر ایجاد خواهد شد».

این محققان همچنین پیشنهاد کرده‌اند که دولت لازم است با پخش برنامه‌های رادیو، تلویزیون و به کمک مطبوعات و سایر رسانه‌های جمعی، مشکلات مربوط به مهاجرت ازجمله یافتن شغل در بازار کار، مشکلات فرهنگی نسل‌های آینده مهاجران و جز آن را به‌درستی اطلاع‌رسانی کند تا افراد بامهارت، به‌راحتی خود را در برخی مخمصه‌های مهاجرت نینداخته و ماندن در کشور خود را بر رفتن، ارجح بدانند».

نتایج حاصل از این پژوهش که به ایجاد شرایط مطلوب برای نخبگان ازجمله بهبود شرایط اقتصادی و بازار کار به‌منظور بالا بردن ضریب ماندگاری آنان در کشور پرداخته است، در نشریه «مدیریت سرمایه اجتماعی» منتشر شده‌اند.

این نشریه علمی پژوهشی، در قالب فصل‌نامه انتشار می‌یابد و هدف آن، ارتقای سطح دانش علمی پژوهشگران، سهولت مبادله علمی بین آن‌ها و معرفی پیشرفت‌های عمده در زمینه‌های مختلف مدیریت سرمایه اجتماعی است.