امید

این نشست در حالی برگزار می‌شود که به گزارش رویترز، آمریکا و سه‌کشور اروپایی، پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی مشترک خود به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را ارائه داده و ادعا کرده‌‌‌اند که حل ‌نشدن موضوعات مرتبط با مواد اورانیوم پیداشده در سایت‌‌‌های اعلام‌نشده، به‌شدت مایه نگرانی است. این چهار کشور همچنین مدعی شده‌اند که به دلیل همکاری ناکافی ایران، اختلافات و مسائل پادمانی همچنان حل نشده است و از ایران خواسته‌‌‌اند که فورا پیشنهاد آژانس مبنی بر تعامل بیشتر برای حل‌وفصل همه مسائل پادمانی باقی‌‌‌مانده را بپذیرد.

با توجه به این وضعیت و به‌خصوص با عنایت به کاهش مطلوبیت احیای برجام در دولت آمریکا که می‌تواند نشست شورای حکام را تحت‌تاثیر قرار دهد، چند پرسش حائز اهمیت است: اینکه دو طرف در مقطع کنونی تا چه حد آمادگی دارند در جهت افزایش تنش گام بردارند؟ محتوای قطعنامه احتمالی چگونه خواهد بود و چه وضعیتی به خود خواهد گرفت؟ این وضعیت چه چشم‌اندازی را ترسیم خواهد کرد؟

درخصوص پرسش اول باید گفت شرایط ایران به ‌لحاظ قابلیت‌های هسته‌ای، از جمله ذخایر سوخت و اورانیوم غنی‌شده با سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ که در آن مقطع به صدور قطعنامه و اجماع علیه ایران و ارجاع پرونده به شورای امنیت سازمان ملل منجر شد، متفاوت است. در شرایط کنونی ذخایر سوخت و اورانیوم غنی‌شده ایران افزایش قابل‌توجهی پیدا کرده است؛ به‌طوری که آژانس ۹خردادماه اعلام کرد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به بیش از ۱۸برابر سطح مجاز توافق‌شده در برجام رسیده است.

آژانس همچنین در مورد سه ‌مکان ادعایی خواستار توضیحات شده است. موسسه علوم و امنیت بین‌المللی هم در گزارشی با اشاره به اینکه ایران از آستانه غنی‌‌‌سازی اورانیوم عبور کرده است، مدعی شد که ایران ظرف ۶ماه می‌تواند اورانیوم لازم برای ساخت پنج ‌بمب هسته‌‌‌ای را تولید کند. این وضعیت و ارزیابی آمریکایی‌ها از شرایطی که ایران در آن قرار دارد، می‌تواند نقش مهمی در ورود تهران و واشنگتن به فاز اولیه تنش داشته باشد که خود را در قطعنامه احتمالی در روز چهارشنبه جلوه‌گر می‌کند؛ به‌ویژه که طرف غربی هم ابزار اسنپ‌بک را براساس مفاد برجام در اختیار دارد و می‌تواند آن را فعال سازد. خبرها و تحلیل‌ها در خصوص امکان تغییر رویه آژانس در طول ۱۰سال گذشته، امری نگران‌کننده است.

آژانس انرژی اتمی و به‌خصوص شورای حکام از سال ۲۰۱۲ و متعاقب روی کارآمدن دولت حسن روحانی و شکل‌گیری مذاکرات هسته‌ای و برنامه جامع اقدام مشترک رویه نسبتا مسالمت‌آمیز و کمتر همراه با تنش را در مواجهه با ایران دنبال کرده‌اند. البته بعد از سال ۲۰۱۲، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک‌بار در ژوئن ۲۰۲۰ نیز قطعنامه‌ای را در این شورا با پیشنهاد کشورهای اروپایی علیه ایران صادر کرد، ولی تلاش مبتنی بر تعامل ایران باعث شد در رویه پیشین تغییر چندانی ایجاد نشود و وضعیت میان ایران و سایر کشورهای عضو برجام حالت تقابلی و خصمانه به خود نگیرد.

در این میان، نقش متغیر بین‌المللی و شرایط آشوبناک نظام جهانی باعث شده است هرگونه افزایش تنش با پیامدهای گسترده‌تری ‌نسبت به یک‌دهه گذشته همراه شود و هر یک از طرفین این مساله را در ارزیابی خود از بالا کشیدن فتیله تنش‌ها در نظر خواهند گرفت.

در شرایط کنونی، به دلیل جنگ اوکراین، انرژی به متغیر بسیار تاثیرگذاری تبدیل شده است و هرگونه تنش می‌تواند قیمت‌های ۱۲۰دلاری کنونی را بالاتر ببرد و شرایط را برای اروپایی‌ها و حتی خود ایالات‌متحده سخت‌تر کند؛ به‌خصوص که بایدن در شرایط کنونی به دنبال فشار بر عربستان و دیگر بازیگران نفتی برای افزایش عرضه نفت در بازار و شکستن قیمت‌های فعلی است.

از سوی دیگر، تنش روسیه و آمریکا و به‌خصوص تنش چین و آمریکا هم وضعیت متفاوتی با یک‌ دهه گذشته دارد که چین را از بازیگری قاعده‌پذیر به بازیگری قاعده‌گذار تبدیل کرده است. این وضعیت می‌تواند مساله تعیین‌کننده اجماع علیه ایران را با دشواری‌ها و پیچیدگی‌هایی مواجه سازد که در یک ‌دهه گذشته با سهولت بیشتری در دسترس بود و به همراهی روسیه و چین در صدور قطعنامه علیه ایران منجر شد؛ موضوعی که می‌تواند هنجارها و رژیم‌های بین‌المللی همچون NPT را تحث‌تاثیر قرار دهد.

از این زاویه، پرسش دوم مطرح می‌شود و آن تاثیر این وضعیت بر قطعنامه احتمالی صادره است. به نظر می‌رسد با توجه به نقش متغیرهایی که در بالا مورد اشاره قرار گرفت، آژانس از صدور قطعنامه تند علیه ایران منصرف شود و صرفا به قطعنامه‌ای با محتوای ملایم بسنده کند؛ چرا که صدور قطعنامه این ریسک را در بر خواهد داشت که به شیب تند تصعید تنش‌ها منجر شود.

با این حال نباید سناریوی خوش‌بینانه انصراف از صدور قطعنامه را از نظر دور داشت. مضاف بر این، شانس هرچند کمرنگ احیای برجام که اخیرا در گفت‌وگوی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزیر خارجه ایران مورد بحث قرار گرفت و همچنین امکان همکاری‌های تاکتیکی ایران و آژانس باعث خواهد شد که شورای حکام در مقطع کنونی به سمت کلید زدن تنش حرکت نکند و با قطعنامه نرم توپ را در زمین ایران قرار دهد و منتظر بماند دریابد که وضعیت برجام طی ماه‌های آینده چه سمت‌و‌سویی پیدا کند تا براساس آن در نشست فصلی بعدی قطعنامه تندتری را کلید بزند.

اظهارات رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر اینکه نمی‌‌‌خواهیم همکاری بین ایران و آژانس کاهش یابد، نشان می‌دهد که آژانس هم در مقطع کنونی به دنبال بالا بردن سطح تنش نیست. گروسی با تاکید بر لزوم ادامه مذاکرات ایران و آژانس تاکید کرد: «قطعا تا زمان روشن شدن این موضوعات باید (به مذاکرات با ایران) ادامه دهیم. راه دیگری برای صادق بودن وجود ندارد.» با این حال، چشم‌انداز پیش‌رو افزایش تنش بین ایران و غرب را محتمل خواهد کرد. در صورتی که ایران و آمریکا نتوانند گفت‌وگوهای متوقف‌شده هتل کوبورگ وین را از سرگرفته و برجام را احیا کنند، این وضعیت می‌تواند به شیب تند تنش‌ها و حرکت طرفین به سمت تقابل منجر شود. ناظر بر این مساله که انتخابات کنگره در نوامبر ۲۰۲۲ و احتمال بالای از دست رفتن آرایش دموکرات‌ها به نفع جمهوری‌خواهان، باعث خواهد شد جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا اقدامی متناسب با محیط سیاسی آمریکا صورت دهد و احتمالا در مسیر ترامپ در ارتباط با ایران گام بگذارد.

تلاش‌های آمریکا برای نزدیک‌شدن به عربستان و فشار بر ریاض برای افزایش عرضه نفت به‌رغم پایبندی عربستان به توافق اوپک‌پلاس نشان می‌دهد که ایالات‌متحده به دنبال آن است تا ابتدا وضعیت بازار نفت را به ثبات نسبی برساند تا هم نگرانی‌های اروپا از بالا رفتن قیمت‌ها فروکش کند و هم موفقیت تحریم‌های اعمالی بر روسیه تضمین شود.

در چنین شرایطی و با اعلام شکست احتمالی برجام، می‌توان انتظار داشت که ایالات‌متحده پس از نزدیک به دو سال از وعده بایدن برای بازگشت به توافق و احیای برجام، در مسیر تنش و فشار حداکثری با ایران گام بگذارد.

 نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌‌‌‌‌‌المللی انرژی اتمی در حالی روز گذشته آغاز شد که مساله ایران یکی از دستورکارهای اصلی این نشست است و حتی گمانه‌‌‌‌‌‌زنی اغلب کارشناسان و تحلیلگران بر آن است که احتمالا در این نشست قطعنامه‌‌‌‌‌‌ای علیه ایران صادر خواهد شد.

احتمال صدور قطعنامه از آنجا ناشی می‌شود که گزارش اخیر آژانس بین‌‌‌‌‌‌المللی انرژی اتمی که هفته گذشته به برخی رسانه‌‌‌‌‌‌ها درز پیدا کرد، از آمار جدید درباره ذخایر اورانیوم غنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده ۲۰ و ۶۰‌‌‌‌‌‌درصد ایران حکایت داشت.

روز گذشته نیز رافائل گروسی، مدیرکل آژانس در صحبت برای اعضای شورای حکام آژانس بین‌‌‌‌‌‌المللی انرژی اتمی مدعی شد که ایران توضیحاتی ارائه نکرده است که از نظر فنی در رابطه با یافته‌‌‌‌‌‌های آژانس در سه مکان اعلام‌نشده در ایران معتبر باشد.

رضا نصری، کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه احتمال صدور قطعنامه در این نشست زیاد است، به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت که موضع رسمی ایران باید مبتنی بر حل‌‌‌‌‌‌وفصل مسالمت‌‌‌‌‌‌آمیز پرونده، تاکید بر دیپلماسی و قراردادن مذاکرات روی ریل «تنش‌‌‌‌‌‌زدایی» باشد.

احتمال صدور قطعنامه بالاست

رضا نصری درباره احتمال صدور قطعنامه در نشست شورای حکام علیه ایران گفت: «احتمال صدور قطعنامه زیاد است. این مساله که چشم‌‌‌‌‌‌انداز روشنی نسبت به موفقیت مذاکرات و احیای برجام وجود ندارد نیز این احتمال را افزایش داده است.‌»

نصری با اشاره به اینکه آمریکا و کشورهای غربی درگیر کردن مجدد شورای حکام را از دو جهت مفید می‌‌‌‌‌‌دانند، توضیح داد: «اول اینکه تصور می‌کنند می‌توانند از حربه شورای حکام و ظرفیت آن در ارجاع ایران به شورای امنیت به مثابه یک اهرم فشار در مذاکرات استفاده کنند و دوم اینکه می‌خواهند در صورتی‌که امید به موفقیت مذاکرات به کل قطع شد به‌واسطه مصوبات شورای حکام، «ایران» را مقصر این شکست جلوه دهند.‌»

قطعنامه پیشنهادی

روز چهارشنبه ۱۱ خرداد و پس از انتشار گزارش آژانس، رویترز در گزارشی نوشت که آمریکا و سه کشور اروپایی پیش‌‌‌‌‌‌نویس قطعنامه پیشنهادی مشترک خود به شورای حکام آژانس بین‌‌‌‌‌‌المللی انرژی اتمی را ارائه داده و عنوان کرده‌‌‌‌‌‌اند که حل‌نشدن موضوعات مرتبط با مواد اورانیوم پیداشده در سایت‌‌‌‌‌‌های اعلام نشده، به‌شدت مایه نگرانی است. این چهار کشور از ایران خواسته‌‌‌‌‌‌اند که «فورا پیشنهاد آژانس برای تعامل بیشتر با هدف حل و فصل همه مسائل پادمانی باقی‌مانده را بپذیرد.»

تعدیل فضای ضدایرانی

این کارشناس درباره این موضوع که ایران چطور می‌تواند فضای فعلی را تعدیل کند، گفت: «آنچه مهم است صرفا‌‌‌‌‌‌ عمل «صدور قطعنامه» نیست؛ بلکه متن و محتوای قطعنامه هم اهمیت بسیار زیادی دارد و در مسیر پرونده تعیین‌‌‌‌‌‌کننده است، در نتیجه حتی اگر ایران نتواند از صدور قطعنامه جلوگیری کند، رایزنی‌‌‌‌‌‌های ایران و آژانس و همچنین رایزنی‌‌‌‌‌‌های ایران و کشورهای غربی می‌تواند دست‌‌‌‌‌‌کم در تعدیل متن تاثیرگذار باشد. حال چه این رایزنی‌‌‌‌‌‌ها علنی باشد، چه در قالب رایزنی‌‌‌‌‌‌های محرمانه صورت بگیرد.‌»

به گفته نصری، یکی از فاکتورهایی که می‌تواند به تعدیل متن کمک کند، ایجاد یک چشم‌‌‌‌‌‌انداز مثبت برای احیای فرآیند مذاکرات است.

کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه گفت لازم است ایران موضع رسمی خود را با قید برخی نکات بیان کند؛ از جمله اینکه یادآوری کند محور اصلی تلاش‌‌‌‌‌‌ها، مقاومت‌‌‌‌‌‌ها و فداکاری‌‌‌‌‌‌های ایران در دو دهه گذشته در پرونده هسته‌‌‌‌‌‌ای تثبیت این باور در جامعه بین‌‌‌‌‌‌المللی است که «ایران تسلیم تهدید و زور نخواهد شد»، در نتیجه اگر بنا باشد دولت‌‌‌‌‌‌های غربی از سازوکارهای آژانس برای اعمال فشار مضاعف به ایران استفاده کنند، همان‌طور که این روش تاکنون نتیجه عکس داشته، این‌بار نیز واکنش دلخواه طرف مقابل را به‌دنبال نخواهد داشت.

نصری نکته دوم را این‌گونه بیان کرد: «مادام که تحریم‌ها از روی ایران برداشته نشود، ایران هیچ ضرورتی بر همکاری حداکثری و مشتاقانه با آژانس و رفع تمام دغدغه‌‌‌‌‌‌های ریز و درشت آن نمی‌‌‌‌‌‌بیند! به بیان دیگر، هرچند ایران در چارچوب وظایف خود عمل خواهد کرد، اما همکاری ایران و آژانس تا زمانی که تحریم‌ها برقرار است در حد «رفع تکلیف» و با بی‌میلی خواهد بود، از این‌رو اگر آژانس خواهان همکاری مشتاقانه و داوطلبانه ایران در تمام سطوح است، لازم است دست به اقدامی نزند که فرآیند رفع تحریم را دشوارتر سازد.‌» سومین نکته از نگاه این کارشناس این است که ایران تاکید کند؛ لازم می‌‌‌‌‌‌داند آژانس از همکاری با اسرائیل و دولت‌‌‌‌‌‌های متخاصمی که از ابتدا نیت‌‌‌‌‌‌شان نابودی برجام و فروپاشی فرآیند دیپلماسی بود، خودداری کند. از دید ایران منابع اطلاعاتی آژانس بین‌‌‌‌‌‌المللی انرژی اتمی باید صرفا محدود به یافته‌‌‌‌‌‌های بازرسان و سازوکارهای درون‌‌‌‌‌‌‌نهادی باشد و نه سرویس‌های اطلاعاتی اسرائیل و دولت‌‌‌‌‌‌های متخاصم مغرضی که «شواهد» دست‌‌‌‌‌‌کاری شده و «جهت‌‌‌‌‌‌دار» در اختیار آن قرار می‌دهند.

هشدار تهران به غرب

از سوی دیگر در آستانه آغاز نشست شورای‌حکام، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه ایران با توجه به احتمال صدور قطعنامه علیه ایران گفت که اگر بانیان قطعنامه ضــدایرانی در IAEA روش تهدید را دنبال کنند، مسوول همه عواقب آن هستند. امیرعبداللهیان در توییتی نوشت: «با جوزپ بورل در مورد مذاکره برای لغو تحریم‌ها و چگونگی ادامه آن رایزنی کردیم.‌» به گزارش خبر‌گزاری تسنیم، وی افزود: «ما از توافق خوب، قوی و پایدار استقبال می‌‌‌‌‌‌کنیم. توافق در دسترس است اگر آمریکا و سه کشور اروپایی واقع‌‌‌‌‌‌بین باشند.‌»

همچنین امیرعبداللهیان روز یکشنبه در تماس تلفنی با جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اقدام اخیر آمریکا و سه کشور اروپایی در تهیه پیش‌‌‌‌‌‌نویس قطعنامه آژانس بین‌‌‌‌‌‌المللی انرژی اتمی را رفتاری خلاف رویه دیپلماسی، شتاب‌‌‌‌‌‌زده و غیرسازنده خواند که موجب سخت‌‌‌‌‌‌تر و پیچیده‌‌‌‌‌‌تر شدن روند مذاکرات خواهد شد.

استراتژی ایران

رضا نصری همچنین با اشاره به اینکه لازم است ایران یک نقشه‌‌‌‌‌‌راه و یک جدول زمان‌بندی‌‌‌‌‌‌شده (Timetable) واقع‌‌‌‌‌‌بینانه و کاربردی برای از سرگیری، خروج از انسداد و به نتیجه‌‌‌‌‌‌ رساندن مذاکرات در وین به طرف مقابل ارائه دهد، توضیح داد: «به‌نحوی‌که هم ایران به‌عنوان مبتکر احیای دیپلماسی ظاهر شود و هم اگر بنا باشد ضرب‌‌‌‌‌‌الاجلی تعیین شود، آن ضرب‌‌‌‌‌‌الاجل را «ایران» تعیین‌‌‌‌‌‌ کرده باشد. این نقشه‌‌‌‌‌‌راه و جدول زمانی باید به‌نحوی تنظیم و ارائه شود که مدیرکل آژانس و شورای حکام به این نتیجه برسند که مبادرت به هر اقدامی که مانع تحقق آن شود (مانند تصویب یک قطعنامه سختگیرانه) به زیان وجهه و اعتبار آژانس تمام خواهد شد.‌» روز گذشته و پس از صحبت‌‌‌‌‌‌های رافائل گروسی مبنی‌بر اینکه تصمیم‌گیری درباره قطعنامه شورای حکام علیه ایران به کشورهای عضو شورای حکام بستگی دارد، سعید خطیب‌‌‌‌‌‌زاده، سخنگوی دستگاه دیپلماسی تاکید کرد: «پیش‌داوری نمی‌‌‌‌‌‌کنیم، ولی متناسب با اقدامی که بیفتد پاسخ‌‌‌‌‌‌های خود را خواهیم داد.‌» نصری درخصوص اینکه ایران پیرو تصویب قطعنامه چه وظایفی (از نظر حقوقی) بر عهده خواهد داشت و اینکه آن وظایف تا چه حدی الزا‌‌‌‌‌‌م‌‌‌‌‌‌آور (Binding) و تا چه حدی تشویقی (Exhortatory) خواهد بود، گفت: «این مساله بستگی به متن و لحن قطعنامه دارد.‌»

وی ادامه داد: «در هر حال، برای پیشگیری از یک متن سختگیرانه و مهم‌تر از آن برای پیشگیری از تعیین‌‌‌‌‌‌ ضرب‌‌‌‌‌‌الاجل تهدید‌‌‌‌‌‌آمیز توسط شورای حکام، لازم است ایران در مقابل این قطعنامه احتمالی از هم‌‌‌‌‌‌اکنون طرح و نقشه‌‌‌‌‌‌راه خود را با قید نکاتی که ذکر شد ارائه دهد.‌»

اهرم فشار

کارشناس مسائل بین‌الملل در توضیح این موضوع که تهران چطور می‌تواند از ابزار افزایش اورانیوم غنی‌‌‌‌‌‌شده‌‌‌‌‌‌اش در مقابل غرب استفاده کند، گفت: «بهتر است ایران این تصویر را تقویت کند که می‌خواهد از دستاوردهای فناوری هسته‌‌‌‌‌‌ای و برنامه مسالمت‌‌‌‌‌‌آمیز خود به مثابه «اهرم‌‌‌‌‌‌ فشار» استفاده کند، با این‌حال اگر برنامه هسته‌‌‌‌‌‌ای ایران تلویحا ظرفیت اعمال فشار به طرف مقابل را دارد، نباید در ظاهر این‌‌‌‌‌‌چنین جلوه کند.‌»
ریل تنش‌‌‌‌‌‌زدایی

نصری با اشاره به اینکه سال‌هاست لابی‌‌‌‌‌‌های اسرائیل و دولت‌‌‌‌‌‌های متخاصم در واشنگتن تلاش می‌کنند، ایران را متهم به «باج‌‌‌‌‌‌گیری هسته‌‌‌‌‌‌ای»(Nuclear extortion) کنند و تقویت این گفتمان طبیعتا به نفع ایران نخواهد بود، اظهار کرد: «آنها می‌توانند به کمک این تصویر، تمام جامعه جهانی حتی کشورهای شرقی را با خود همراه و اقدام علیه ایران را توجیه کنند. ایجاد این تصویر در شرایطی که ممکن است پرونده ایران مجددا به شورای امنیت ارجاع شود به‌صورت مضاعف زیان‌‌‌‌‌‌بار خواهد بود!

همچنین سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران روز گذشته با تاکید بر اینکه گزارش آژانس تلاش دارد که یک روایت شاذ و بعید را درخصوص برنامه‌‌‌‌‌‌های هسته‌‌‌‌‌‌ای ایران جا بیندازد که بیشترشان بر اساس موارد ادعایی است، گفته بود: «معلوم است رد پای رژیم صهیونیستی در آن وجود دارد.‌» نصری با اشاره به ضرورت حل مسالمت‌آمیز پرونده ایران در آژانس تاکید کرد: «معتقدم جدا از تصویری که طرف مقابل از ظرفیت‌‌‌‌‌‌های برنامه هسته‌‌‌‌‌‌ای ایران و ذخایر اورانیوم غنی‌‌‌‌‌‌شده آن دارد، موضع رسمی ایران باید مبتنی بر حل‌‌‌‌‌‌وفصل مسالمت‌‌‌‌‌‌آمیز پرونده، تاکید بر دیپلماسی و قرار‌دادن مذاکرات روی ریل «تنش‌‌‌‌‌‌زدایی» (De-escalation) باشد.‌»