امید

حال پس از مرگ او نیز سخنگوی وزارت امور خارجه به خبرنگار ایسنا گفت: هیاتی از طرف جمهوری اسلامی ایران در مراسم گرامیداشت فیدل کاسترو شرکت خواهد کرد. این دیپلمات ارشد کشورمان ادامه داد: «هنوز مشخص نیست که این هیات در چه سطحی خواهد بود.»

اما بیست سال فاصله میان دو انقلاب باعث نمی‌شود که تأثیر انقلاب کوبا بر انقلاب ایران را نادیده گرفت.  اولین نموده‌های رابطه ایرانیان با انقلاب کوبا به سال‌ها پیش از انقلاب اسلامی بر می‌گردد.  فریبرز رییس دانا در این مورد  به « امید ایراناین »می‌گوید: « اولین نمود مبارزه مسلحانه در ایران ده سال بعد از انقلاب کوبا، سال ۱۳۴۹ در ماجرای سیاهکل رخ داد، که حتی آن هم به نوعی یک مبارزه مسلحانه برنامه‌ریزی شده‌نبود بلکه تحت شرایطی بالاجبار تبدیل به مبارزه مسلحانه شد.  شاید اگر آن اتفاق رخ نمی‌داد مبارزه مسلحانه بر علیه رژیم پهلوی در ایران باز هم بیشتر به تأخیر می‌افتاد.»

رییس دانا ادامه می‌دهد: «اما مساله اینجاست که از بعد از کودتای ۲۸ مرداد، فکر و ذهنیت مبارزه مسلحانه در بین نیروهای چپ شکل گرفته‌بود و آمادگی برای آن وجود داشت، هر چند که نزدیک به دو دهه طول کشید تا چنین مبارزه مسلحانه‌ای عملاً اجرایی شود.  من خودم به شخصه شاهد گفتگوها و گفت و شنودهایی در مورد جنبش مسلحانه میان دوستانی مانند جلیل افشار و بیژن جزنی بودم.  انقلاب کوبا بعد از نهضت ملی شدن صنعت نفت، کم کم ذهنیت نهضت مسلحانه را در ذهن مبارزان ایرانی شکل می‌داد.  درون جبهه ملی ایران، که یک جنبش راستگرای ضد چپ بود و مخالف مارکسیسم بود، آدم‌هایی مانند جلیل افشار را در همین جبهه ملی پیدا کردیم.  یعنی انقلاب کوبا حتی باعث شده‌بود که یک فکر نهضت مسلحانه درون یک جنبش راستگرای محافظه‌کار مانند جبهه ملی هم نفوذ کند.  بخش محافظه‌کارتر جبهه ملی از جمله افرادی مانند شاپور بختیار و دکتر حجازی و دکتر صدیقی با جوانانی در این حزب که از مبارزه مسلحانه صحبت می‌کردند برخورد بسیار تندی می‌کردند.»

رییس دانا معتقد است که پیروزی انقلاب کوبا تأثیر به سزایی در شکل‌گیری تفکر مبارزه مسلحانه در ایران داشت، چه در میان نیروهای چپ و چه در میان نیروهای مسلمان.  او می‌گوید: « مساله فقط گرفتن سلاح در دست نبود، قبل انقلاب کوبا نهضت استقلال الجزایر هم اتفاق افتاده‌بود، اما پیروزی انقلاب کوبا و حمایتی که کشورهای سوسیالیستی جهان از آن کردند و از همه مهم‌تر حمایتی که خود دهقانان کوبا از این انقلاب کردند و توده‌وار به آن پیوستند، تأثیر به سزایی در فکر مبارزه مسلحانه در ایران گذاشت.»

هر چند انقلاب ایران دو دهه از انقلاب کوبا جوان‌تر بود، اما درست از همان ابتدای انقلاب اسلامی در ایران، احترام و تکریم برای کوبا و فیدل کاسترو وجود داشت.  انقلاب جوان ایران نخستین فرستاده‌اش به کوبا را سال ۱۳۵۸ به کوبا فرستاد. 

ابراهیم یزدی، وزیر امور خارجه دولت موقت اولین فردی بود که از سوی ایران مأموریت یافت تا به کوبا سفر کند.  او در این سفر با فیدل کاسترو دیدار و گفتگو داشت. 

سراغ ابراهیم یزدی رفتیم تا در مورد این دیدار از او بپرسیم. ابراهیم یزدی به « امید ایرانیان» می‌گوید که احترام متقابلی میان ایران و کوبا به عنوان دو کشوری که هر دو انقلابی بودند و هر دو هدف خود را مقابله با امپریالیسم قرار داده‌بودند وجود داشت.

ابراهیم یزدی می‌گوید: «از همان ابتدا تجلیل و تقدیر فراوانی از موضع ایران در برابر امپریالیسم از سوی کوبا وجود داشت، آن‌ها کاملاً انقلاب ایران را به عنوان یک انقلاب ضد امپریالیستی به رسمیت می‌شناختند و به آن احترام می‌گذاشتند.»

اما ستاره بخت دولت موقت عمر کوتاهی داشت و زود خاموش شد. فرستاده‌های بعدی ایران به کوبا یک هیات پارلمانی بود.  مرتضی الویری از جمله نمایندگان مجلس اول که در این هیات حاضر بود، در گفت‌وگو با «امید ایرانیان» می‌گوید که مهرماه سال ۱۳۶۰ اولین هیات پارلمانی ایران برای شرکت در اجلاس بین‌المجالس به کوبا رفت.  مسوولیت این هیات بر عهده سید محمود دعایی بود. هیات ایران ۱۵ عضو داشت.  آقایان امامی کاشانی، ولایتی، خاتمی، مرحوم فخرالدین حجازی و مرحوم سید ابوالفضل موسوی تبریزی عضو این هیات بودند.

الویری می‌گوید: «این اجلاس به دلیل انتقادات و سخنان تند فیدل کاسترو در سخنرانی افتتاحیه بر علیه آمریکا، به جنجال کشیده‌شد و هیات‌های کشورهای غربی اجلاس را ترک کردند.»  به هر تقدیر هیات ۱۵ نفره ایرانی دو روز بعد از افتتاح اجلاس دیداری خصوصی با فیدل کاسترو برگزار می‌کند.

انتقاد تند فیدل کاسترو از جمهوری اسلامی

مرتضی الویری می‌گوید که در نشست نمایندگان مجلس ایران با فیدل کاسترو، رییس جمهور کوبا انتقاد خیلی تندی نسبت به عملکرد جمهوری اسلامی داشت، هر چند که در ابتدای صحبت‌هایش به شدت از انقلاب ایران حمایت کرده‌بود و از شخصیت امام خمینی تجلیل کرده‌بود، اما ناگهان زبان به انتقاد گشود.  الویری می‌گوید: «فیدل کاسترو به شدت نسبت به طولانی شدن گروگان‌گیری اعضای سفارت آمریکا در تهران انتقاد داشت.  او تاکید داشت که گروگان‌گیری باعث شکست جیمی کارتر در آمریکا و روی کار آمدن ریگان شد که برای همه کشورهای جهان مصیبت بزرگی به حساب می‌آمد.» به گفته الویری، کاسترو اعتقاد داشت که اگر ایران گروگان‌ها را به جای دی‌ماه، آبان‌ماه ۱۳۵۹ آزاد می‌کرد مسلماً جیمی کارتر در انتخابات برنده می‌شد و این به نفع کشورهای جهان سوم بود.

مرتضی الویری در عین حال از خضوع کاسترو هم تعریف می‌کند که با وجود تفاوت مقامش با نمایندگان ایران، هیچگونه در جایگاه نشستن افراد تفاوتی وجود نداشت.  حتی شوخی‌هایی را هم از این دیدار به یاد می‌آورد که مثلاً فیدل کاسترو عبای مرحوم موسوی تبریزی را کشید و از او پرسید شما به این لباس چه می‌گویید.

بعد از این گروه سال ۱۳۶۲، نخست وزیر ایران، میر حسین موسوی بود که به کوبا سفر کرد.  سید محمد صدر که در این سفر هیات ایرانی را همراهی می‌کرد از استقبال گرم کوبایی‌ها از سفر هیات بلندپایه ایرانی می‌گوید. سه سال بعد در حاشیه اجلاس عدم تعهد، رییس جمهور وقت ایران، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز با فیدل کاسترو دیدار و گفتگو می‌کند، دیداری که ۱۵ سال بعد سال ۱۳۸۰ در سفر رسمی فیدل کاسترو به تهران دوباره تجدید می‌شود.

میان این سفر تا سفر بعدی ۱۷ سال فاصله است، زمانی که سید محمد خاتمی رییس جمهور همراه با یک هیات بلند پایه به کوبا سفر می‌کند.  در این سفر خاتمی عالی‌ترین نشان کوبا را از فیدل کاسترو که دران زمان همچنان در مقام رییس جمهور کوبا بود دریافت می‌کند. 

پس از آنکه رئیس جمهور وقت ایران برای نخستین بار در شهریور ۱۳۷۹ برای شرکت در چهاردهمین اجلاس سران غیرمتعهدها به هاوانا سفر کرد برای سفر به ایران از فیدل کاسترو دعوت شد. فیدل در اردیبهشت سال بعد همراه با هیاتی عازم تهرن شد. وی در سفر به ایران با تنی چند از مقامات و شخصیت‌ها از جمله رهبر معظم انقلاب، روسای قوا و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام دیدار کرد.  او در آن سفر در آرامگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران (ع) با حسن خمینی، نوه او هم دیدار کرد.

بعد از سفر سال ۱۳۸۰ فیدل کاسترو به تهران، فیدل کم کم از قدرت کناره‌گیری کرد و جای خود را به برادرش رائول داد.  دو رییس جمهور بعدی ایران در دولت‌های نهم، دهم و یازدهم نیز سه بار به دیدار فیدل کاسترو رفتند.