امید

اما حال ادعای رفع همه تحریم‌ها علیه ایران، ادعای بسیار بزرگی است که می‌تواند باری سنگین به عمر چهار دهه را از دوش مردم ایران بردارد و روابط مردم ایران با جهان را تسهیل کند. سید محمد صدر معاون پیشین وزارت امور خارجه در دوران اصلاحات معتقد است که هر چند عملی کردن این شعار بسیار مشکل است، اما غیرعملی نیست.

عملی بودن این شعار بدون توجه به پیروز انتخابات روز گذشته، این توقع و مطالبه را در میان افکار عمومی ایجاد می‌کند که هر دولتی که روی کار باشد این مانع بزرگ را از جلوی پای مردم و بار سنگین را از روی دوش مردم ایران بردارد. سید محمد صدر معتقد است که در مجموعه نیروی انسانی دیپلماسی ایران فردی به اندازه محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه کنونی کشور، مطلوب و متخصص برای پیشبرد این شعار به سمت عملی شدن وجود ندارد.

در ادامه متن کامل گفتگوی روزنامه الکترونیکی «امید ایرانیان» با سید محمد صدر، مشاور وزیر امورخارجه کشور را می‌خوانید:

آقای دکتر صدر، رییس جمهور اخیراً در تبلیغات انتخاباتی خود وعده داده‌اند در صورت ادامه دولت‌شان در دولت دوازدهم برای برداشتن همه تحریم‌هایی که علیه ایران وضع شده‌است اقدام کنند. به اعتقاد شما آیا رسیدن به این شعار در صورت انتخاب آقای روحانی امکان‌پذیر است؟ آیا امکانات و منابع لازم برای عملی کردن این شعار وجود دارد؟

قطعاً برای اجرای شعار رفع تحریم‌ها اگر آقای روحانی باشد شرایط مناسب‌تری وجود خواهد داشت. واقعیت این است که در شرایط کنونی جهان برداشتن همه تحریم‌های وضع شده بر علیه ملت ایران بسیار بسیار بسیار کار سختی است. اصلاً نباید تصور کنیم که عملی کردن چنین شعاری کار ساده‌ای است، بلکه موانع چالش‌ها و مشکلات بسیار مهم و زیادی در راه رسیدن به آن وجود دارد. این مشکلات و موانع به حدی زیاد است که ممکن است رسیدن به هدف غایی لغو همه تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران، کاملاً غیرممکن به نظر برسد.

یعنی شما معتقدید که این شعار عملی نیست؟

من این را نمی‌گویم، من می‌گویم که رسیدن به این هدف بسیار مشکل است. همانگونه که رسیدن به برجام هم بسیار مشکل بود. لازم است که به این نکته دقت کنیم عین همین تصور پیش از پایان و موفقیت مذاکرات واقعاً در مورد برجام هم وجود داشت. بسیاری حتی تصور نمی‌کردند که امکان به نتیجه رسیدن مذاکرات برجام و رسیدن به همه اهداف از پیش تعیین شده آن، یعنی ادامه تحقیق و توسعه انرژی هسته‌ای، رفع همه تحریم‌های هسته‌ای و همچنین عادی شدن پرونده ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به نتیجه برسد.

به خصوص در بحث‌های پیچده‌ای مانند پی‌ام‌دی یا ابعاد احتمالی نظامی، که پرونده ادعایی کشورهای غربی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر علیه برنامه هسته‌ای ایران بود و یکی از اهرم‌ها مهم فشار آمریکا و غرب علیه ایران به حساب می‌آمد، نه تنها افکار عمومی، بلکه بسیاری از کارشناسان و اهل فن هم حل و فصل آن را از طریق مذاکره غیرممکن یا بسیار مشکل می‌دانستند، چرا که اهرم کارامد و ساده‌ای بود که غربی‌ها بر علیه ایران در اختیار داشتند تا هر زمان بخواهند به هر صورت که دوست داشته‌باشند به ایران فشار بیاورند و حتی همانگونه که قبلاً هم پنج قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران تصویب کرده‌بودند، باز هم این امکان را داشتند که با استفاده از این اهرم، فشارهای سخت‌تر و پیچیده‌تری بر ایران وارد کنند.

اما نهایتاً آن چیزی که مشاهده کردیم این بود که مذاکرات مربوط به برجام عاقبت به نتیجه موفقیت آمیزی رسید. بعد از ماه‌ها مذاکره نفس‌گیردر شرایطی که با تمدید چندباره مذاکرات افکار عمومی هر بار دچار اضطراب و نگرانی از عدم موفقیت مذاکرات می‌شدند و گمانه‌زنی‌هایی در مورد شکست این مذاکرات سخت و پیچیده منتشر می‌شد، اما مذاکرات به موفقیت رسید.

این تجربه نشان می‌دهد که علی‌رغم اینکه کارهای رفع تحریم خیلی سخت است، اما عملاً امکان رسیدن به آن وجود دارد.

چه پیش‌شرط‌ها و شرایطی برای رسیدن به این هدف لازم و ضروری است؟

خیلی از مسائل سیاست خارجی و روابط بین‌المللی با مسائل سیاست داخلی گره خورده‌اند.

به عنوان مثال چرا آقای خاتمی در سیاست خارجی موفق بود؟ دلیلش این بود که در سیاست داخلی موفق بود. آزادی‌های سیاسی، آزادی مطبوعات، احزاب، حقوق مدنی و رشد و توسعه سازمان‌های مردم نهاد که در دوره آقای خاتمی اتفاق افتاد و شکوفایی اجتماعی و سیاسی در داخل کشور، به سیاست خارجی کشور کمک کرد. همین انتخابات شوراها از جمله دستاوردهای همان دوران اصلاحات است، شوراهایی که دو دهه بعد از انقلاب اسلامی با وجود تاکید قانون اساسی هنوز اجرا نشده‌بودند، در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی اجرایی شدند و امروز شاهد این هستیم که پنجمین دوره انتخابات شوراهای شهر و روستا در سراسر کشور برگزار شده است. این اتفاقات در داخل کشور بسیار به سیاست خارجی آقای خاتمی کمک کرد.

در نتیجه امروز هم برای اجرای یک سیاست خارجی موفق نیاز به موفقیت در سیاست داخلی وجود دارد. همانگونه که گفتم علی‌رغم اینکه رسیدن به هدف لغو همه تحریم‌ها علیه ایران خیلی خیلی سخت است، اما با استفاده از یک استراتژی مدون و صحیح در داخل و خارج از کشور عملاً امکان‌پذیر خواهد بود.

به اعتقاد شما چه راهبردی برای رسیدن به این هدف عملی‌تر و کارآمدتر است، به خصوص اینکه بخش اعظم تحریم‌هایی که علیه ایران وضع شده تحریم‌های یکجانبه دولت آمریکاست، آیا لازم است که مذاکرات مستقیم با دولت آمریکا صورت گیرد یا راهکارهای دیگری باید به کار گرفته‌شود؟

متاسفانه در شرایط فعلی مذاکره مستقیم با آمریکا خیلی معنا ندارد. اگر دولت اوباما یا دولتی مشابه روی کار بود، می‌شد تصور کرد که از طریق مذاکره مستقیم و غیرمستقیم یا دوجانبه و چندجانبه با آمریکایی‌ها بخشی از کارها پیش برود.

اما آنچه ما تا کنون از دولت کنونی آمریکا دیده‌ایم این است که ترامپ نشان داده‌، قابل اعتماد و قابل پیش‌بینی نیست و در عین حال به شدت تحت تأثیر گروه‌های تندروی آمریکا قرار دارد. به اضافه اینکه طی ماه‌هایی که از روی کار آمدن ترامپ می‌گذرد اثر لابی صهیونیست‌ها و آیپک هم روی تصمیم‌سازی‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولت آمریکا اثر خود را نشان داده‌است. عربستان سعودی و دولت‌های منطقه که مخالف قدرت گرفتن ایران در منطقه هستند با وعده پول‌هایی که به آمریکا داده‌اند هم بیش از گذشته بر روند تصمیم‌سازی در دولت ترامپ مؤثر هستند و باعث شده‌اند که ما شاهد باشیم دولت ترامپ موضع‌گیری‌های تند و خیلی جدی علیه ایران بیان کند. همانطور که در آستانه سفر چند روز آینده آقای ترامپ به عربستان سعودی، هدف از این سفر ایجاد یک ائتلاف علیه ایران عنوان شده‌است.

در نتیجه در شرایط فعلی مذاکره با دولت آمریکا اصلاً معنا ندارد. در صورتی که اگر دولت اوباما هنوز روی کار بود احتمال اینکه بتوان با دولت آمریکا مذاکره کرد و پیشرفت‌هایی داشت خیلی بیشتر بود، درست به همین دلیل هم عرض می‌کنم رسیدن به هدف لغو همه تحریم‌ها خیلی سخت است. مگر اینکه تغییراتی در دولت آمریکا به وجود بیاید، که البته با مسائلی که در مورد ترامپ وجود دارد و تخلفات قانونی که در ارتباط با مسائل داخلی آمریکا دارد دور از ذهن نیست که تغییراتی در رأس هرم سیاسی آمریکا رخ دهد. احتمال دیگر هم تغییر در سیاست خارجی آمریکا است که در آن صورت شاید ممکن است مذاکره معنا پیدا کند.

فکر می‌کنید با توجه به تجربه‌ای که از مذاکرات برجام داشتیم و آشنایی که شما با ظرفیت‌های دستگاه سیاست خارجی و نیروی انسانی موجود در حوزه سیاست خارجی دارید، آیا برای رسیدن به هدف رفع همه تحریم‌های علیه ایران جایگزینی برای تیم کنونی وجود دارد؟

اگر هدف رسیدن به رفع همه تحریم‌ها بخواهد دنبال بشود قطعاً بهتر از آقای دکتر ظریف کسی را در مجموعه دیپلماسی کشور نداریم. ایشان متخصص درجه یک این موضوع هستند، طبیعتاً در این مسیر حضور ایشان به عنوان مسوول دستگاه سیاست خارجی می‌تواند بسیار کارساز و مشکل‌گشا باشد.