امید

پیش از انقلاب‌، به دلیل گسترش اندیشه‌های چپ‌گرایانه، گفتمان رایج عدالت‌خواهی بود که برخی از گروه‌های چپ مبارز، خاستگاه چنین اندیشه‌ای را نه فطرت انسانی و حتی وطن خویش بلکه در اتحاد جماهیر شوروی جست‌وجو می‌کردند؛ اما وجه متمایز طالقانی آن بود که عدالت را در پیوند با تعلقش به مهین و همراه با باور عمیق قلبی به آزادی جست‌وجو می‌کرد؛ «این خطرناك‌ترین تحمیلات است؛ یعنی آنچه از خدا نیست، از جانب حق نیست، آنها را به اسم خدا به دست‌و‌پای مردم ببندند و مردم را از حكومت حیاتی بازدارند، حق اعتراض به كسی ندهند، حق انتقاد ندهند، حق فعالیت آزاد به مردم و مسلمان‌ها و مردم آزاده دنیا ندهند. این همان اصراست، این همان اغلال است. این اغلالی است كه پیامبر مبعوث شد و بشر دچارشده به این همه غل‌ها را نجات داد تا ما دنبال این پیامبر، هم خودمان را نجات بدهیم، هم دیگران را نجات بدهیم. دعوت اسلام، دعوت به رحمت و آزادی است... هنوز مردم مستضعف ما چه در داخل و مركز و اطراف و انحای كشور باور نمی‌كنند كه رسالت اسلام و انقلاب ما برای آزادی است؛ چون عمل كمتر دیده‌اند» (بخش‌هایی از سخنان آیت‌الله طالقانی در آخرین نماز جمعه عمرش، 16 شهریور 1358) و شاید چنین باورهایی بود که او را به‌عنوان یکی از دوست‌داران مصدق و یکی از بنیان‌گذاران نهضت آزادی به جامعه شناساند و در کنار ایمان به چنین مفاهیمی، او بارها گفته بود انقلابی است که از همه مردم شروع شده و برای همه است و هیچ حزب و جمعیت و فردی حق این را ندارد که در این انقلاب سهم بیشتری را برای خود قائل باشد و از این جهت حکومت را در انحصار خودش دربیاورد» (روزنامه اطلاعات، ۱۷بهمن ۱۳۵۷). بنابراین اندیشه طالقانی در بستر انقلاب اسلامی را شاید بتوان بر سه محور عدالت‌طلبی، آزادی‌خواهی و میهن‌دوستی تحلیل کرد که البته هر سه محور یادشده در نگاه او در قالب باورهای توحیدی و اسلامی تحلیل می‌شد که در این مجال گریزی به وجه عدالت‌طلبی او می‌زنیم.