امید

دفتر الجزیره در کرانه باختری اشغالی، در ساختمانی بلند نزدیک میدان مرکزی رام‌الله. همکاران شیرین ابوعاقله دفتر او را به یک یادمان تبدیل کرده‌اند. اتاقی که زمانی صدای حرف و خنده خبرنگار کهنه‌کار پرش کرده بود، حالا با گل، عکس و یادگاری‌هایی از زندگی و عمر کاری او از سراسر فلسطین و دنیا پر شده‌اند. این هفته اولین سالگرد روزی است که سربازی اسرائیلی، این خبرنگار
فلسطینی-‌آمریکایی را با یک گلوله به سرش کشت، زمانی که او از شهر حنین گزارش می‌داد. برای همکاران سابقش، غیبت او همان قدر برجسته است که زمانی حضورش بود.

رانیه زبانه، تهیه‌کننده الجزیره و دوست ابوعاقله در سفری که اوایل امسال به دفتر اینترسپت داشت، درباره او گفت:‌ «افسانه بود.» ابوعاقله بین همکارانش محبوب همه بود و در سراسر خاورمیانه شهرت عام داشت. او دوران کاری‌اش را صرف پوشش تراژدی‌های روزانه زندگی فلسطینی زیر اشغال اسرائیلی می‌کرد اما همکارانش او را بامزه و سرخوش به یاد می‌آورند که همیشه به دنبال داستان‌هایی از شادی و تاب‌آوری بود. زبانه می‌گوید: «او  داستان‌های خوش و شاد را در جایی که همه چیزهای دیگر تاریک بود، کندوکاو می‌کرد.» در طول سال گذشته، همکاران ابوعاقله به گزارش خشونت اسرائیلی‌ها در فلسطین اشغالی ادامه داده‌اند. این شامل حملات نظامی مکرر فزاینده به شهرهای کرانه باختری هم می‌شود، مثل حمله‌ای که او روزی که کشته شد داشت پوششش می‌داد. آنها خودشان را هم در مرکز داستان یافتند: به‌روزرسانی مداوم اخبار برای مردم درباره تحقیقات مختلف حول مرگ همکارشان و همزمان مشارکت فعالانه در فراخوان‌های جهانی برای عدالت.

تا امروز هیچ‌کس بابت کشتن ابوعاقله مجبور به پاسخگویی نشده است. مقامات اسرائیلی به‌سرعت پرونده را بستند و از اعلام اتهام خودداری کردند. در عین حال، قابل‌توجه‌ترین تحرکات در این باره تا اینجا از ایالات متحده نشأت گرفته‌اند. پائیز گذشته، بعد از کارزار فشار مداوم افکار عمومی با حضور اعضایی از کنگره، اف‌بی‌آی تحقیقاتی را در این باره کلید زد. این تحقیقات هنوز در جریان هستند. در همین حال، دفتر هماهنگی امنیتی ایالات متحده در امور اسرائیل و قلمروهای فلسطینی، نماینده مسائل امنیتی در منطقه، انتشار گزارش خودش در این باره را به تأخیر انداخته است.

الجزیره، در کنار خانواده ابوعاقله، درخواستی رسمی برای تحقیق درباره کشتن او نزد دیوان بین‌المللی کیفری ثبت کرده‌اند. تحقیقات این نهاد درباره مجموعه‌ای از اتهامات مربوط به ارتکاب جرائم در فلسطین، از زمان شروعش در سال ۲۰۲۱، پیشرفت چندانی نداشته است. درحالی‌که این تحقیقات معطل مانده‌اند، بسیاری از همکاران ابوعاقله همچنان در تقلای کنار آمدن با خلائی هستند که از او به‌جا مانده است. زبانه می‌گوید: «اول، در حالت خلبان خودکار بودیم. این‌طور که او رفته است و ما باید کشتن او را پوشش دهیم؛ اما هر چه زمان می‌گذرد سخت‌تر می‌شود؛ چون حالا باید با این حقیقت کنار بیاییم که او برنمی‌گردد. او واقعا رفته است.»

بدون پاسخگویی
وقتی در ۱۱ مه ۲۰۲۲ به ابوعاقله شلیک شد، او جلیقه‌ای بر تن داشت که مشخصا عنوان خبرنگاری او را داشت و در منطقه‌ای بود که هیچ درگیری فعالی بین نیروهای اسرائیلی و مبارزان فلسطینی در کار نبود. (اسرائیل ابتدا مدعی شد او در صحنه یک درگیری مسلحانه کشته شده است، ادعایی که دروغ‌بودنش به سرعت اعلام شد.) در هفته‌های بعد از کشتن او، نیم‌دوجین بررسی‌های مستقل شامل یک نمونه توسط سازمان ملل متحد چنین یافتند که نیروهای اسرائیلی مسئول بودند. ژوئیه گذشته، گروه حقوق بشری فلسطینی «الحق» و نهاد پژوهشی بریتانیایی «فورنزیک آرکیتکچر» بازسازی صحنه شلیک به او را با جزئیات منتشر کردند. کار آنها این نتیجه را گرفت که ابوعاقله عمداً هدف قرار گرفته است.

کشتن او محکومیت قابل‌توجه بین‌المللی را به همراه داشت اما به‌سختی می‌شد آن را اتفاقی منحصربه‌فرد دانست. سال گذشته، مرگبارترین سال برای فلسطینی‌های کرانه باختری از زمان پایان انتفاضه دوم در اوایل سال ۲۰۰۰ بود. امسال هم دارد بدتر از سال قبل می‌شود. نیروهای اسرائیلی مکرراً به شهرهایی مانند نابلس و حنین هجوم نظامی می‌برند. به گزارش سازمان ملل متحد، نیروهای اسرائیلی تا همین جای امسال حداقل ۹۴ فلسطینی را کشته‌اند، شامل ۱۹ بچه. این عدد بیش از دو برابر آمار سال گذشته در همین بازه زمانی است. سربازان اسرائیلی که فلسطینی‌ها را می‌کشند، تقریبا هیچ‌وقت با عواقب کار مواجه نمی‌شوند. وقتی شهروندان دیگر کشورها را کشته‌اند هم هیچ پاسخگویی در کار نبوده است و این شامل چندین آمریکایی هم می‌شود. چنان که اینترسپت در سال گذشته گزارش داد، دولت ایالات‌متحده هرگز تحقیقاتی درباره کشتن راشل کوری، فعال ۲۳ ساله صلح نکرد. کوری ۲۰ سال پیش در غزه وقتی داشت به تخریب یک خانه اعتراض می‌کرد، توسط یک بولدوزر له و کشته شد. درباره عمر اسد ۷۸ ساله هم همین‌طور. او که صاحب سابق یک میوه‌فروشی در میلواکی بود، وقتی در یک واحد نظامی اسرائیلی که به‌خشونت بدنام است بازداشت بود، بر اثر سکته قلبی درگذشت. تحقیقات وزارت دادگستری درباره مرگ ابوعاقله فقط پس از آن از راه رسیدند که خشم شدیدی از انفعال ایالات متحده در این پرونده دیده شد. این تحقیقات اولین باری بود که دولت ایالات متحده برای تحقیقات مستقل در کشتن یک آمریکایی توسط اسرائیل اقدام می‌کرد. چنان‌که روال استاندارد تحقیقات کیفری اف‌بی‌آی است، مقامات وزارت دادگستری درباره این پرونده علنی حرف نزده‌اند. وزارت دادگستری به درخواست برای اظهارنظر درباره این گزارش پاسخی نداد.

ژوئیه گذشته، هماهنگ‌کننده امنیتی ایالات متحده در منطقه، بیانیه اولیه‌ای درباره کشتن او منتشر کرد که محکومیت گسترده و سوالاتی درباره استقلالش به همراه داشت. از آن زمان، هماهنگ‌کننده، بررسی جدیدی درباره کشتن او کلید زده است که شامل دیدار با فورنزیک آرکیتکچر و الحق در سال جاری شد. در پی درخواست رسمی از سوی سناتور باب منندز و سناتور کوری بوکر، انتظار می‌رفت هماهنگ‌کننده در جلسه‌ای محرمانه در کنگره درباره تحقیقات دفترش روی این پرونده توضیحاتی ارائه دهد. این مسئله هیچ‌وقت اتفاق نیفتاد و گزارش هماهنگ‌کننده که انتظار می‌رفت پیشتر در سال جاری منتشر شده باشد هم به تأخیر افتاده است. چند روز پیش در یک نشست خبری، ودنت پَتل، سخنگوی وزارت خارجه گفت کمیسیون صدور حکم ایالات متحده، یواس‌اس‌سی، [زیرمجموعه دستگاه قضایی] نتیجه‌گیری تابستان گذشته‌اش را «تغییر نداده است» که بر اساس آن «شلیک اسلحه» نیروهای اسرائیلی «احتمالا دلیل [کشته‌شدن ابوعاقله] بوده است و غیرعمدی.» در نامه‌ای که چند روز پیش منتشر شد، سناتور کریس ون هولن که مدام پرونده ابوعاقله را پیش می‌کشد، از این تأخیر انتقاد کرد و درخواست برای انتشار گزارش را تکرار کرد. «اخیرا به ما اطلاع داده شد که پیش از تأیید انتشار گزارش یواس‌اس‌سی، دولت برنامه دارد که تغییراتی نامعلوم در محتوای آن بدهد. دولت تغییرات پیشنهادی خود را «فنی» خوانده است، اما هرگونه اقدام برای تغییر در گزارش جمع‌بندی یواس‌اس‌سی به هر شکل، اعتبار این فرایند را نقض خواهد کرد.» وزارت خارجه از اظهارنظر درباره تعاملات دولت درباره این گزارش خودداری کرد. پتل در ایمیلی نوشت: «ما مصمم هستیم از رخ‌داد هرگونه تراژدی مشابه در آینده جلوگیری کنیم و به تعامل با اسرائیل در این راستا ادامه می‌دهیم.»

اثر خاموش‌کننده
ابوعاقله اولین روزنامه‌نگاری نیست که نیروهای اسرائیلی کشته‌اند. در گزارشی که اخیراً منتشر شد، کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران یا سی‌پی‌جِی، لااقل ۲۰ نمونه مستند ارائه کرد که در آنها از سال ۲۰۰۱ به بعد نیروهای اسرائیلی اهالی رسانه را کشته‌اند.

طبق این گزارش، بیشتر آن‌هایی که کشته شده‌اند، یعنی لااقل ۱۳ تن از آنان، مثل ابوعاقله، زمانی که کشته شده‌اند، مشخصا به‌عنوان روزنامه‌نگار شناسایی شده بودند یا درون وسایل نقلیه‌ای بودند که علامت رسانه داشته است. تعداد بسیار بیشتری از روزنامه‌نگاران را نیروهای اسرائیلی زخمی کرده‌اند. این نیروها مکرراً ساختمان‌های رسانه‌ها را هم هدف گرفته‌اند. مثلاً در یک حمله نظامی در سال ۲۰۲۱، اسرائیل ساختمان‌هایی را بمباران کرد که بیش از یک دوجین رسانه محلی و بین‌المللی در آن دفتر داشتند، شامل آسوشیتدپرس و الجزیره. چنان‌که اینترسپت پیشتر گزارش داده بود، اسرائیل مدام روزنامه‌نگاران فلسطینی را دستگیر و بازجویی هم می‌کند، شامل ۱۶ نفر که الان بدون اتهام بازداشت هستند.

عمار الدویک، مدیر کمیسیون مستقل حقوق بشر که مؤسسه ملی حقوق بشر فلسطین است، در این باره می‌گوید: «روزنامه‌نگاربودن در فلسطین شغل بسیار خطرناکی است.» او می‌افزاید روزنامه‌نگاران هر روز با تهدید شهرک‌نشینان و سربازان روبه‌رو می‌شوند.

الدویک که دوست ابوعاقله بود می‌گوید کشتن او یادآوری بود که هیچ‌کس از خشونت اسرائیلی در امان نیست و روزنامه‌نگاران مستثنی نیستند: «شیرین وسط روز روشن مشخص بود. سربازان می‌توانستند ببینند که جلیقه را بر تن دارد و با این حال به او شلیک کردند. این یعنی هیچ‌کس در امان نیست و همه ممکن است هدف قرار بگیرند. روزنامه‌نگاربودن هیچ حفاظتی در مقابل سربازان اسرائیلی به شما نمی‌دهد.»

این که فرد، روزنامه‌نگاری با شناسایی مشخص باشد منجر به پاسخگویی بیشتر هم نشده است. شریف منصور، هماهنگ‌کننده برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای سی‌پی‌جی در بیانیه‌ای در این باره می‌نویسد: «اینکه اسرائیل تا چه حد ادعا کند درباره کشته‌شدن روزنامه‌نگاران تحقیق می‌کند، بسیار بسته به فشار خارجی است. الان تحقیقات سطحی درباره مرگ روزنامه‌نگاران با روادید خارجی در جریان است، اما برای خبرنگاران فلسطینی به‌ندرت این گونه است. در نهایت، هیچ‌کدام هیچ شباهتی به عدالت ندارند.»

سی‌پی‌جی در گزارشش هشدار می‌دهد که خشونت اسرائیلی‌ها علیه روزنامه‌نگاران «اثر خاموش‌کننده» دارد که آزادی رسانه‌ها را تضعیف می‌کند. بعضی روزنامه‌نگاران فلسطینی به اینترسپت می‌گویند، این اثر خاموش‌کننده تنها به شکل ترس ظاهر نمی‌شود، بلکه با از دست دادن حس هدف نیز رخ می‌دهد و این احساس که زندگی‌های آنان بی‌ارزش تلقی می‌شود.

این احساسات بعد از کشتن ابوعاقله تشدید شدند. چند روز بعد از شلیک به او، زبانه با تیمی بود که به حنین سفر کرده بودند تا درباره هجوم اسرائیل به اردوگاه پناهجویان شهر گزارش دهند. وقتی در حوالی اردوگاه پارک کردند، این گروه روزنامه‌نگاران باتجربه درجای خود خشک شدند و مطمئن نبودند باید چه کار کنند. زبانه می‌گوید: «می‌گفتیم، یعنی برویم تو؟ ۱۰ دقیقه آنجا ماندیم تا تصمیم بگیریم. درباره چند تا تازه‌کار حرف نمی‌زنیم... همه با حداقل ۱۰ سال تجربه می‌آیند. وضع این‌طور بود که یعنی، حالا چه کار کنیم؟»

دالیا هتوقا، روزنامه‌نگار آزاد فلسطینی-آمریکایی که برای اینترسپت نوشته است و دوست ابوعاقله بوده است، همین حرف را می‌زند: «ترس به درون کار ما نفوذ کرده است.»

در ماه فوریه، شهرک‌نشینان اسرائیل در یکی از نمونه‌های بسیار شدید خشونت شهرک‌نشینان در چندین سال گذشته، به شهر حواره خارج از نابلس حمله کردند و خانه‌ها و ماشین‌ها را آتش زدند. آن زمان، هتوقا مدتی مردد بود و بعد تصمیم گرفت مثل گذشته اخبار را پوشش ندهد. او می‌گوید: «ترکیبی بود از ترس و نیز این حس که «فایده‌اش چیست؟» تمامش یک اثر افسرده‌کننده روی توانایی ما برای کار دارد.»

به‌رغم فقدان پاسخگویی، به نظر می‌رسد بسیاری، هم در دولت ایالات متحده و هم در رسانه‌های آمریکا از ماجرا گذشته‌اند. این را هتوقا با افسوس می‌گوید. او اشاره می‌کند که در شام خبرنگاران کاخ سفید که اخیراً برگزار شد، رئیس‌جمهور جو بایدن از آستین تایس، روزنامه‌نگاری گفت که از ۲۰۱۲ در سوریه گم شده است و ایوان گرشگوویچ، خبرنگار وال‌استریت ژورنال که در روسیه بازداشت است. بایدن هیچ اسمی از ابوعاقله نبرد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه هم در برنامه اخیری که برای بزرگداشت روز آزادی رسانه برگزار شده بود، اسمی نبرد. هتوقا می‌گوید: «تقریباً انگار این‌طور است که خب، این اتفاق افتاد، بگذریم. ولی بعضی‌هایمان اصلاً نگذشته‌ایم.»